Yeni Uygurcada Kanıtsallık Sistemi

Authors : Bahar Türkyılmaz

Pages : 1206-1236

Doi:10.34083/akaded.1569442

View : 243 | Download : 162

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kanıt kategorisi ya da kanıtsallık; alıcıya bilginin kaynağına hangi şekilde, ne ya da kimin aracılığıyla ulaşıldığına dair veriler sunan bir dil bilim kategorisidir. Kanıtsallık pek çok dilde dil bilgisel ayırt ediciliğe sahip olup aynı zamanda sözcüksel biçimlerle de elde edilebilmektedir. Bu çalışmada, Yeni Uygurcanın kanıtsal sistemi hem dil bilgisel hem de sözcüksel yönleriyle incelenmiştir. Çalışmanın yönteminde Johanson’un Türk dilleri temelinde oluşturduğu dolaylılık sistemi esas alınmış olup sözcüksel araçlar da bu çalışmada sistem içerisine dâhil edilmiştir. İnceleme için Yeni Uygurcada roman, destan, masal, efsane-rivayet, hikâye ve uzun hikâye (povest) gibi edebî türler arasından on iki eser seçilmiş ve tarama bu eserler üzerinde yapılmıştır. İnceleme üç basamaktan oluşmaktadır. Kanıt sisteminin ilk basamağı çekim ekleri olup bu kısımda görünüşsel açıdan sınır sonrasılık bildiren yapılar dolaylılık işlevinde karşıtlık ilişkisi temelinde değerlendirilmiştir. İkinci basamak ek fiil parçacıkları olup buradaki yapılar da karşıtlık ilişkisine göre irdelenmiştir. Üçüncü basamak olan sözcüksel biçimler ise her iki basamağın içerisinde kimi zaman kanıtsal anlamı tek başına barındıran kimi zaman da güçlendiren kullanımlarıyla değerlendirilmiştir. Yapılan incelemede, aynı alanın çekim ekleri olan -Iptu’nun -GAn’a nazaran dolaylılık kullanımlarının daha fazla olduğu görülmüş, -GAn’ın ise özellikle algısal kanıt türünde çalıştığı, bununla birlikte raporlayıcı kanıt türünü de kolaylıkla işaretleyebildiği tespit edilmiştir. Hem durum hem olay kodlaması yapabilen ek fiil parçacıklarından iken’in algısal, çıkarımsal ve raporlayıcı olmak üzere tüm kanıt türlerini işaretleyebilirken imiş’in ise yalnızca raporlayıcı kanıt türünde işlek olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte hem çekim eklerinin hem de ek fiil parçacıklarının kanıt türlerini işaretlerken sözcüksel biçimlerle de desteklendiği görülmüştür.
Keywords : Kanıtsallık, dolaylılık, Yeni Uygurca, sınır sonrasılık, çekim ekleri, ek fiil parçacıkları