Aliyyü’l-Arabî’nin `Şerh-i Muʿammâ-yı Esmâ-i Hüsnâ`sı

Authors : Tolga Öntürk

Pages : 1679-1699

Doi:10.34083/akaded.1576243

View : 94 | Download : 109

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Allah’ın doksan dokuz ismine ithafen en güzel isimler anlamına gelen Esmâ-i Hüsnâ (esmâü’l-hüsnâ), İslâm kültüründe önemli bir yer teşkil etmektedir. İbadetten sosyal yaşantıya kadar kültürümüzün her alanını dolduran bu özel kavram, İslâmî Türk edebiyatında işlenen konuların da başında gelmektedir. Dinî edebiyatımızın başlıca ürünlerinden sayılan Esmâ-i Hüsnâ’lar; CenâbıHakk’ın en güzel isimlerini tâdât eden (sayan) eserler, Esmâ-i Hüsnâ’yı şerh eden eserler, Esmâ-i Hüsnâ’nın havassı ve muammaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilhassa divan şiirinde bir ismi manzum bir metin içerisinde gizleme sanatı demek olan muamma, bir tür olarak ilk başta Allah’ın en güzel isimleri olan Esmâ-i Hüsnâ’lar hakkında yazılmıştır. Bu durum zekâya dayalı bir tür olan muammaların dinî bir hüviyetle yazılması ve okunmasına etki etmiştir. Esmâ-i Hüsnâ hakkında muamma risalesi tertip eden şairlerin başında İranlı meşhur muamma şairi Mir Hüseyin Nişâbûrî gelmektedir. Onun kaleme aldığı bu risale (Risâle der-Esmâ-i Hüsnâ), Türk şârihler tarafından defalarca şerh edilmiştir. Lâmiî Çelebî, Nazirâ İbrâhim, Gelibolulu Sürûrî, Mevlanâ Alaüddin Selânikî gibi şârihler bu esere şerh yazanlardan sadece birkaçıdır. Yine kaynaklarda hakkında fazla bir bilgiye sahip olmadığımız 16. yüzyıl âlimlerinden olan Aliyyü’l-Arabî de Mir Hüseyin’in Esmâ-i Hüsnâ muammaları risalesine bir şerh yazmıştır. Bu makalede, tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Kılıç Ali Paşa 827 arşiv numarası ile kayıtlı olan Esmâ-i Hüsnâ muammaları şerhi incelenerek bu eserden örnek metinlere yer verilmiştir.
Keywords : Klasik Türk edebiyatı, Şerh, Muamma, Esma-i Hüsnâ, Aliyyü\'l-Arabi