Mütekellimîn (Şâfiîyye) Usûlünde Beyân Nazariyesi

Authors : Mehmet CENGİZ, Orhan ÇEKER

Pages : 1-38

View : 22 | Download : 14

Publication Date : 2021-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İslâm hukukuna kaynaklık eden Kur’ân ve Sünnet nasslarının kendilerine özgü bir dil yapısı vardır. Kur’ân’ın ve Sünnet’in bu özel dil/yol ile maksatlarını mükellefe sunması yöntemine beyân denilir. Beyân nazariyesine göre Allah Teâlâ, mükellef kullarından ne istediğini âşikâr olarak açıklamış ve vahye mazhar olan son elçi Hz. Peygamber (s.a.s.) de Allah’ın gayelerini hem tebliğ hem de tebyin etmiştir. Başka bir ifadeyle nasslardaki apaçıklık bazen Kur’ân’ın kendi âyetleri arasındaki tefsir yoluyla, bazen Hz. Peygamber’in (s.a.s.) âyetleri tebyin etmesi yoluyla bazen de müctehidlerin istinbâta dayalı faaliyetleri yoluyla meydana gelmiştir. Dolayısıyla İslâm’da bu ölçü bilinmeden şer’î ahkâmın muhtevasının açık olmadığı iddia edilemeyeceği gibi Şâri’in makâsıdını esas almaktan uzak bir kimsenin şer’î metinlerden keyfî hükümler çıkarmasına da yol yoktur. Çünkü Allah Teâlâ, insanı mükellef olarak kendisine muhatap kabul ederken ona bir sünnet/kanun belirlemiş ve bu sünnet çerçevesinde şer’î nassları anlayıp hayatına aktarmasını ondan talep etmiştir. Bununla birlikte Kur’ân’ın ve Sünnet’in bazı nasslarının dayandığı lafızların zahirî/hakikî ilk anlamları dışında deliller yardımıyla elde edilen ikincil anlam(lar)ının var olması durumunda hüküm hangisine göre verilecektir? Şâri’ Teâlâ’nın kastı nedir? gibi sorular fakîhleri ictihada sevk etmiş ve sonuç itibariyle beyan adıyla esasta bir, ancak usûlde farklı iki ana nazariye (fukahâ-mütekellimîn) ve bu bunlara dayalı mektepler ortaya çıkmıştır. Bu makalemiz Şâri’in makâsıdına ulaşmada bir yöntem olan beyân nazariyesinin mütekellimîn usûlüne göre tetkiki üstüne kurulmuştur. Gerçekten de mütekellimîn ekolü; kavl, mefhûm’i-kavl, fiil, takrir, işaret, kitâbet, terk, aklî delil ve kıyas, icmâ ve müctehidin kavli yollarıyla beyânı esas alarak dinî hükümlerin anlaşılmasında muazzam bir nazariyeye imza atmıştır.
Keywords : Fıkıh Usulü, Beyân, Mütekellimîn, Şâfiîyye, Nazariye