İstihsan Tanımına Yeni Bir Bakış: el-Amel Bi’ş-Şebeheyn Uygulaması ve İstihsanla İlişkisi

Authors : Bahaddin KARAKUŞ

Pages : 103-127

View : 24 | Download : 19

Publication Date : 2020-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bazı fer‘i meselelerin birden çok asla benzediği durumlarda, özelde Ebu Hanife (v. 150/767) ve genelde Hanefi fakihler iki benzer yön ile de amel etmiştir. Bu durum hicri V. asırdan itibaren “el-amel bi’ş-şebeheyn” kavramıyla ifade edilmiştir. Bir fer‘de birbirine benzeyen ve şer‘an muteber sayılabilecek birden fazla vasfın bulunmasıyla bu vasıfların hükmünün fer‘in hükmüne tesir etmesi olarak tanımlayabileceğimiz şebeheyn ile amel kaidesi, birçok hükmün arka planını anlaşılır kılmaktadır. Kaidenin en dikkat çekici yönü ise istihsan uygulamalarıyla olan bağlantısıdır. Zira kaidenin işletildiği birçok örnekte fakihler istihsana da atıfta bulunmuştur. Buralardaki istihsan tatbikatı dikkate alındığında usulde tanımı yapılan istihsan ile fürudaki istihsan örneklerindeki farklılaşmalar dikkat çekmektedir. İstihsan, başka bir delil sebebebiyle açık kıyastan rucu‘ etmek olarak tarif edildiğinde açık kıyası terk manası akla gelse de, verilen örnekler dikkatle incelendiğinde aslında açık kıyasın gerektirdiği hüküm de mümkün olduğu kadar sonuçtaki hükme tesir ettiği görülecektir. Şebeheyndeki iki benzer yönün dikkate alınmasıyla açık kıyasın gerektirdiği hüküm terk edilmeden, kıyas ve istihsanın gerektirdiği hüküm bir arada yansıtılmıştır.
Keywords : Hanefi Fıkhı, Fıkıh Usulü, İstihsan, el Amel biş şebeheyn, Füru i Fıkıh, Şebeh Kıyası