Fıkıh Usûlü ve Kelamın Kesiştiği Nokta; Hüsün-Kubuh Zemininde İnsan Fiili, Samsûnîzâde’nin Hâşiyetü’s-Suğrâ ale’l-Mukaddimâti’l-Erbaa’sının Değerlendirme ve Tahkiki

Authors : Şule GÜLDÜ

Pages : 469-499

View : 22 | Download : 8

Publication Date : 2019-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma Molla Hasan b. Abdüssamed es-Samsûnîzâde’ye (ö. 891/1486) ait Hâşiyetü’s-suğrâ ale’l-Mukaddimâti’l-erbaa’nın incelenmesi ve tahkikinden oluşmaktadır. Samsûnîzâde bu hâşiyede, Sadruşşerîa’nın (ö. 747/1346) et-Tavdîh isimli eserinde insan fiillerinin nasıl varlık kazandığını delillendirdiği “Mukaddimâtu’l-erbaa” bölümüne, Teftazânî’nin (ö. 792/1390) et-Telvîh’te yaptığı şerhi değerlendirmiştir. Mâturîdî bir âlim olan Sadruşşerîa bu bölümde, Eş’arî bir âlim olan Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) el-Mahsûl’de yer verdiği deliline karşı çıkmaktadır. Râzî’nin insan fiillerinin yaratılmış bir irade ile zorunlu olarak meydana geldiği, dolayısıyla hüsün ve kubuhla zâtî olarak vasıflanamayacağı iddiasına karşılık; Sadruşşerîa insanın fiilinde özgür irade sahibi olduğunu, fiilin ve iradenin ontolojisine dair bir izahla açıklamak istemiştir. Böylece insan fiillerin zâtı ve sıfatları sebebiyle hüsün ve kubuhla vasıflandığını, aksi takdirde dine neden girilmesi gerektiğinin açıklanamayacağını söylemiştir. Mukaddimâtu’l-erbaa bu açıdan fiillerin taşıdığı hukukî-ahlâkî değerlerin kaynağı tartışmaları ile de ilgilidir. Dolayısıyla bir fakihin mensup olduğu kelam ekolününün, fıkıh usulü anlayışına nasıl etki ettiğini göstermesi açısından dikkat çekicidir. Sadruşşerîa’nın, Mâturidî kelamında var olan insanın kendisine ait bir iradesinin bulunduğu düşüncesini ontoloji zemininde açıklaması, özellikle Osmanlı ulemasının dikkatini çekerek üzerine hâşiyelerin yazıldığı bir literatürün oluşmasını sağlamıştır. Samsûnîzâde’nin söz konusu hâşiyesi de bunlardan biridir ve mezhep tarafgirliği yapmaksızın Eş’arî Teftazânî’nin, Mâturidî Sadruşşerîa’nın metnine yaptığı şerhi incelemekte ve kelam, fıkıh usulü, felsefe temelli zengin tartışma konuları ihtiva etmektedir.
Keywords : Sadruşşerîa, Samsûnîzâde, İnsan Fiili, İrade, Zorunluluk, Hüsün Kubuh