Şâtıbî’de Mertebetü’l-Afv Kavramı: Beş Teklifi Hüküm Dışında Kalan Durumlar ve Mubah İle İlişkisi

Authors : İbrahim YILMAZ

Pages : 125-162

View : 18 | Download : 11

Publication Date : 2018-10-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Fıkıh usulünün temel konusu şer’î hükümlerdir. Fukahaya/Hanefilere göre ise hüküm, Allah’ın, iktizâ veya tahyîr ya da vaz‘ yönüyle mükelleflerin fiillerine ilişkin hitâbının sonucudur. Usulcülerin çoğunluğuna insert ignore into journalissuearticles values(mütekellimîn/Şâfiîler); göre hüküm, Allah’ın, iktizâ/talep veya tahyîr ya da vaz‘ yönüyle mükelleflerin fiillerine ilişkin hitabıdır. Usulcülerin çoğunluğuna göre hüküm, “teklîfî” ve “vaz‘î” olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Seyfeddin el-Âmidî gibi bazı usulcüler ise hükmü “teklîfî”, “vaz‘î” ve “tahyîrî” olmak üzere üç kısma ayırmışlardır. Usulcülerin ıstılahında ise -mutlak olarak zikredildiğinde- şer’î hüküm ile kastedilen teklîfî hükümlerdir. Teklîfî hükmün kısımlarını/içeriğini ise tanımda yer alan “iktizâ/talep” ve “tahyîr” kavramlarının manaları şekillendirmiştir. Usulcülerden bazıları teklîfî hükmün sayısını genişletirken bazıları da daraltmıştır. Örneğin mütekellîmîn/Şâfiî usulcüler teklîfî hükümleri; vâcib, mendub, mubah, mekruh ve haram olmak üzere beşli bir taksime tabi tutmuştur. Hanefi usulcüler ise vacibi, farz ve vacib, mekruhu da tenzihen ve tahrimen şeklinde iki kısma ayırarak beşli taksimi yediye çıkarmışlardır. Mutezilî usulcü Ebu’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Ka’bî ise mubahın şer’î hükümden olmadığını söyleyerek teklîfî hükümlerin sayısını dörde indirmiştir. İbn Hazm gibi bazı müctehidler ise muhayyerlik içermelerinden dolayı mendub ve mekruhun mubah ile ilişkili olduğunu söylemişler ve teklîfî hükümlerin sayısını vacip, haram ve mubah olmak üzere üçe indirmişlerdir. Şâtıbî ise teklîfî hükmün kapsamı ile ilgili öncekilerden farklı yeni bir görüş ileri sürmüştür. O, fıkıh usulü ile ilgili meşhur eseri Muvâfakât’ta, beş teklîfî hükmün dışında helal ile haram arasında “mertebetü’l-afv” diye bir konumun olduğunu söylemektedir. Şâtıbî bu görüşü ile cumhura göre beş olan teklîfî hükümlerin sayısını altıya çıkarmıştır. Ancak Şâtıbî’nin “mertebetü’l-afv” tabiri ile ifade ettiği konuların, mükellef açısından muhayyerlik içermesi veya Şâri’ tarafından sorguya çekilmenin olmaması yönüyle mubah ile yakından ilişkisi bulunmaktadır. Bu makalede, Şâtıbî’ye göre “mertebetü’l-afv” kavramı ve bunun “mubah” ile ilişkisi üzerinde durulmuştur.
Keywords : Şâtıbî, Teklîfî Hüküm, Mertebetül afv, Mubah, Aslî İbaha