Mehmed Çorûmî'nin Mecâz ve Kinâye ile İlgili Risâlesi

Authors : Şükran FAZLIOĞLU

Pages : 125-145

Doi:10.26650/iuitd.2020.675989

View : 28 | Download : 21

Publication Date : 2020-03-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik eserlerimizde "dil, vazʻ ve istiʻmâldir." cümlesi ile sıklıkla karşılaşılır. Kelimenin hakikî anlamını veren vazʻ ile mecâzî ve kinâî anlamını veren istiʻmâl arasındaki fark kolaylıkla tespit edilirken mecâzî ve kinâî anlam arasındaki farklar üzerinde onlarca tartışma mevcuttur. Özellikle belâgat ilmi içinde sürdürülen bu tartışmalar tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimler ile de yakından alakalıdır. Bu nedenlerle ilmî geleneğimizde mecâz ve kinâye hakkında bağımsız bir literatür oluşmuş ve pek çok alim bu konuda çeşitli gerekçelerle kitaplar ve risaleler kaleme almışlardır. Bu çalışmada XVIII. yüzyılda yaşadığını tahmin ettiğimiz Muhammed el-Çorûmî'nin öğrencilerinin talebi üzerine kaleme aldığı Risâle fi'l-fark beyne'l-kinâye ve'l-mecâz adlı eseri incelenmiş, içeriği tahlil edilmiş, Arapça metni neşredilerek (editio princeps) Türkçe çevirisi ile birlikte verilmiştir. Çorûmî bu çalışmasında Osmanlı belâgat ilmî geleneğinde çok önemli bir yere sahip olan Sekkâkî'nin Miftâhu'l-ulûm adlı eseri, bu eser üzerine Kazvînî'nin kaleme aldığı Telhîs, Telhîs üzerine Teftâzânî'nin yazdığı Mutavvel isimli şerh ve bu şerh üzerine Seyyid Şerif Cürcânî'nin telif ettiği Hâşiye ile Kazvînî'nin belagat ilmindeki el-Îzâh adlı çalışmasındaki fikirleri takip etmiştir. Özellikle bu alimlerin konu hakkındaki görüşlerini ve fikir ayrılıklarını serdetmiş, daha sonra da gerekçeleriyle birlikte tercihlerini de zikretmiştir.
Keywords : Vazʻ, istiʻmâl, belagat, mecâz, kinâye, Sekkâkî, Kazvînî, Teftâzânî, Seyyid Şerîf Cürcânî