Gettier Sorunu: Fârâbî’nin Epistemik Seviyeleri Ekseninde Bir İnceleme

Authors : Muhammed Abdullah HAKSEVER

Pages : 827-843

Doi:10.26650/iuitd.2022.1088288

View : 27 | Download : 13

Publication Date : 2022-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bilgi, felsefe tarihi içerisinde Platon’dan bu yana geleneksel anlamda “gerekçelendirilmiş doğru inanç” olarak tanımlanagelmiştir. Epistemoloji içerisinde bu tanım her ne kadar hâkim olsa da geleneksel tanıma karşı çıkılmış ve kesin bilgiyi oluşturan temel unsurların yeterliliği sorgulanmışlardır. Bu tanıma karşı çıkanlardan biri olan Edmund L. Gettier (ö. 2021) ve onun ortaya koyduğu Gettier Sorunu olarak bilinen mesele Platoncu bilgi tanımına karşı en ciddi itirazlardan biridir. Gettier, gerekçelendirilmiş doğru inancın gerçekten de insanda bir bilgi oluşturabileceğini düşünmediğini ve bu noktada birtakım şans unsurlarının devreye girebileceğini ispatlamaya çalışmıştır. Gettier, verdiği örnekler üzerinden birtakım yanlış gerekçelendirmelerin de bizi gerçekte doğru bir önermeye ulaştırabildiğini göstermektedir. Bu anlamda o, bilgiyi oluşturan gerekçelendirme, doğruluk ve inanç gibi bileşenlerin yetersiz kaldığını örnekler üzerinden dile getirmiştir. Fârâbî (ö. 339/950) ise Şerâʾiṭu’l-yaḳîn adlı eseri başta olmak üzere birçok eserinde kesin bilgiye ulaşmanın mümkün olduğunu ve bunun aşamalarını göstermiştir. Nitekim Fârâbî’nin kesin bilgi için kullandığı kavram yakîn olup bilgiyi oluşturan unsurlar yerine getirildiği ölçüde bilginin epistemik zemini oluşmakta ve kesinlik derecesi belirlenebilmektedir. Bu anlamda en üst epistemik seviyeyi de yakînî bilgi oluşturmaktadır. Buradan hareketle, bu çalışmada Gettier’in temellendirmeye çalıştığı problemin Fârâbî açısından bir analizi yapılması hedeflenmiştir. Kesin bilginin unsurları içerisinde Gettier’in dikkat çektiği epistemik şans faktörünün, Fârâbî’de ne şekilde bir konuma sahip olduğu ve nasıl tanımın dışına çıkarıldığı incelenmiştir. Bu anlamda Gettier’in öne sürdüğü iddialar ve eleştiriler, Fârâbî’nin bilgi anlayışı içerisinde hangi noktalara denk geldiği belirlenmeye ve Gettier’in Platoncu bilgi tanımına yönelik itirazları, Fârâbî’nin yakîn anlayışı üzerinden tutarlılığı tespit edilmeye çalışılmıştır.
Keywords : Epistemoloji, Kesin bilgi, Epistemik seviye, Epistemik şans, Fârâbî, Gettier