Osmanlı Ticaret Kanunu’nun Meşruiyet Paradigması: Ulema ve Faiz

Authors : İlknur YAŞAR BİLİCİOĞLU

Pages : 115-142

Doi:10.26650/iuitd.2023.1219110

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2023-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı modernleşme sürecinin kritik noktalarından biri 1850 tarihli Ticaret-i Berriye Kanunnamesi’dir. Zira Kanunname yetkili kurulun yabancı hukuka ait bir mevzuat örneğini kaynak kabul ederek kendi şart ve ihtiyaçları bağlamında yerlileştirdiği metinlerin ilkidir. Kanunname’ye dair müstakil araştırma sayısı fazla değildir. Çoğunda şer‘i zemini yeterince ortaya konmamış, dış baskı ürünü olduğu kabulünden hareketle ulema muhalefet pozisyonuna konumlandırılmış, faiz ve güzeşte unsurlu maddelerinin hukuki açılımı yeterince irdelenmemiş, fakat faizi destekleyen muhtevası ulema muhalefeti söyleminin dayanaklarından biri olarak kullanılmıştır. Hâlbuki Tanzimat reformlarını planlayan ve uygulayan meclislerin içerisinde ulema belirli düzeyde daima var olmuştur. Ticaret Kanunu Batılı faiz teorisinin Osmanlı hukukuna giriş anahtarıdır. Bu makale öncelikle yürürlük prosedürünün mevzuatın şer‘i ahkâma uygunluğunu sağlama rolüne atıfta bulunacak, ardından Ticaret Kanunu’nun yasalaşma prosedürüne ait arşiv malzemesini ulema katkısı bağlamında değerlendirecektir. Ayrıca ulema katkısıyla hukuki-resmî dile bürünen meşruiyet paradigması dönemin ticari-hukuki koşullarıyla irtibatlandıracaktır. Son olarak Osmanlı hukukunda şer‘i ahkâmın temel ilkelerinden biri olarak uygulanan riba yasağına rağmen Ticaret Kanunu’nda yer verilen faiz ve güzeşte kavramının teorik alt yapısına kısaca değinecek, meşruiyet sorununun nasıl aşıldığı ulema katkısı bağlamında tespit edilecektir.
Keywords : İslam Hukuk Tarihi, Ticaret Kanunu, Riba, Faiz, Ulema