Müteşâbih Âyetleri Yorumlamada Farklı Yaklaşımlar: Zemahşerî ve Fahreddin er-Râzî Örneğinde

Authors : Ahmet İşeri

Pages : 67-101

Doi:10.54958/iiad.1484861

View : 92 | Download : 104

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur’ân-ı Kerîm’deki müteşâbih ifadelerin bir türü olan ve Yüce Allah’a izafe edilen insanbiçimci/antropomorfik anlatımların, Allah’ın şanına yakışır bir şekilde anlaşılması/yorumlanması meselesi güncelliğini koruyarak günümüze kadar tartışılagelmiştir. Anlamı kapalı veya farklı mânaları barındırabilen müteşâbih ifadeler, müntesipleri tarafından mezhebî yorumların meşruiyet kazanma alanı olarak da değerlendirilebilmiştir. Muhkem, müteşâbih veya te’vil kavramlarının tanımından müteşâbihlerin hikmetlerine, bir âyetin muhkem/müteşâbih kategoride kabul edilmesi için şart koşulan kriterlerden bu tür ifadelere yüklenen anlamlara kadar birçok meselenin mezhepten mezhebe değişiklik göstermesi bu durumun en somut göstergesi olarak kabul edilmektedir. Konunun daha iyi anlaşılması için öncelikle bu önemli meselelerle ilintili müstakil başlıklar üzerinde duruldu. Akabinde ise çalışma kapsamında incelenen âyetlerde geçen Allah’ın eli, yüzü, gözü, ipi, boyası, deve-si, mekr, istivâ, istihzâ gibi müteşabihler; Mu’tezilî tefsir anlayışının önemli siması Zemah-şerî’nin el-Keşşâf ve Ehl-i sünnet tefsirinde mühim bir kaynak olarak kabul görmüş Râzî’nin Mefâtîḥu’l-ġayb isimli eserleri üzerinden mukayese edildi. Bu mukayese ile mezhebî aidiyetleri olan iki müfessirin, Allah’ın sıfatları konusundaki kelâmî ihtilaflarının, ilgili ayetlerin tefsirine ne kadar yansıttıklarının tespit edilmesi hedeflendi. Mu’tezile, Allah’ın zatı dışın-da hiçbir sıfatının olmayacağı görüşünü temellendirdiği usûl-i hamsenin tevhid prensibinden hareketle söz konusu müteşâbih lafızlara yaklaşırken; Eş’ârîler ise keyfiyetini ve mahiyetini bilemeyeceğimiz bir esas ile Allah’ın bu sıfatlarına anlam yüklemişlerdir. Bu mânada arka plan farklı olsa bile iki ekolün de teşbihe karşı tenzihî bir duruş sergilemelerinden dolayı Allah’ın sıfatları türdeki bu müteşâbih ifadelere çok yakın yorumlar getirmişlerdir. Rü’yetullah meselesinde ise, Zemahşerî Allah’ın görülemeyeceğini, Râzî ise görülebileceğini ispatlamak için aynı âyetleri delil olarak kullanmışlardır. Bu bağlamda çalışmamızı, bu minvaldeki diğer çalışmalardan farklı kılan özellik ise; yeri geldikçe yorumların varsa ön kabullerle/arka planla ilişkisini açıklamaya çalışmamızdır. Tefsir eserlerinde kendisine geniş yer bulan bu konular, günümüzde özellikle akademik çevrede ciddi çalışmaların çıkmasına vesile olmuştur. Bütün bunlar hem bu konunun tazeliğini koruduğunu hem de bu alanda son sözün söylenemeyeceğini göstermektedir.
Keywords : Tefsir, Tevil, Tenzih, Müteşâbih, Mezhep, Rü\'yetullah