رٶیة المعتزلة لقیم الأشیاء وأثر غیابها فی الفکر الإسلامی المعاصر

Authors : محمد شريف

Pages : 247-264

View : 15 | Download : 12

Publication Date : 2017-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :“Mu‘tezile’nin  Eşyanın  Zâtî  Değerine  Dair  Görüşleri  ve  Bunun  Modern  İslâm  Düşüncesinde Gözardı Edilmesinin Sonuçları” başlıklı bu çalışma; Mu‘tezile, akıl, İslâm düşüncesinin tanımıyla ilgili giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm: Mu‘tezile’nin eşyanın zati değerine bakışı, ikinci bölüm; Eş‘arîlerin konuya ilişkin görüşleri, üçüncü bölüm; Mu‘tezile ve Eşarî mezheplerinin eşyanın iyilik-kötülüğü hakkındaki görüşlerinin delilleri, dördüncü bölüm ise Mu‘tezile görüşünün modern İslam düşüncesinde dikkate alınmamasının sonuçlarıyla ilgilidir. Bu konu, özetle gelenekte Fıkıh ve Kelam disiplinleri bünyesinde “akılcıların hüsün-kubuh meselesine bakışı”  başlığı  altında  incelenmiştir.  Mu‘tezile,  bir  fiilin  iyilik  ve  kötülük  bakımından  değerinin o fiilin zatı ve mahiyetiyle ilgili olduğu (Allah/din tarafından) emredildiği için iyi, yasaklandığı için kötü olmadığı kanaatindedir. Yani her bir fiilin, iyilik ve kötülüğü, mahiyetinde bulunan zatî niteliğiyle ilgilidir. Eşyanın mahiyetinde var olan bu niteliği akılla anlaşılabilir; dolayısıyla eşyadaki iyilik ve kötülük vasfı akılla bilinebilir. Kişinin yakınî veya zannî bilgiyle, kendisi için zararlı olanı bilebilir.  Teklif/sorumluluk  nedeni  akıldır.  Şerîatın  görevi;  akılla  anlaşılamayan  imânî,  gaybî  ve şerî‘ konularla ilgi hüküm ortaya koymak, manası akılla anlaşılabilen meseleler konusunda ise yeni bir hüküm getirmekten ziyade onu teyid etmektir. Bu ikinci seçenekte Mu‘tezile’ye göre hüküm, bizzat fiilin hüsün-kubuh niteliğiyle alakalı olup (şer‘î) emrin medlûlüyle alakalı değildir. Ayrıca onlara göre akıl ve şeriat, bir fiilin mahiyetini belirleme noktasında eşittir. Mu‘tezile’nin eşyanın hüsün-kubuh bakımında değeriyle alakalı aklî prensipleri gereğince, araştırmacının hadiselerdeki değişime ve söz konusu hadiselerin mahiyetine dair araştırmasına göre hareket etmesi gerekir. Bunu da Allah’ın  kendisine  bahşettiği,  düşünme  gücüyle  yapar  ve  yine  bu  kuvvetle  eşyanın  hayır-şer, maslahat-mefsedet ayrımını ortaya koyar. Nitekim hayvanların boğazlanmasında olduğu gibi konu şer‘î ve hüküm akıldan ziyade naklî olursa, akıl meselenin çözümünde ilk sırada yer almaz. Eş‘arîler ve Hanefi-Matûrîdîler hariç genel olarak Ehli Sünnet, belli konularda fiilin zatî kıymetini kabul  etmezler.  Onlara  göre  fiilin  zâtî  değeri,  her  fâili  kapsayacak  şekilde  konuya  göre  hüküm vermeyi gerektiren bir illet mesabesindedir. Bu grubun konuya bakışı Seyyid Şerif Cürcânî’nin “bir konu/fiilin şer‘î olarak emir ve yasak bakımından durumu değişirse, iyi olan fiil kötüye, kötü de iyiye kalbolur” sözünde ifadesini bulur. Görebildiğim  kadarıyla  İslam  fıkhımızın,  dünya  medeniyetindeki  öncü  rolünden  geri  kalmasının bir  sebebi;  aklın,  olayları  değerlendirmede  müstakil  hüviyetinden  uzaklaştırılması,  (yukarıda) açıklandığı  üzere  eşyanın  iyilik-kötülük  vasfı  kazanmasında,  hatta  toplumsal-dünyevi  değerlerin değişmesi/izafîliği noktasında başvuru kaynağı kabul edilmesindeki zafiyettir.Vallahua‘lem. Anahtar Kelimeler: Mu’tezile İslam Düşüncesi Hüsün-kubuh Eşarilik
Keywords : Mutezile İslam Düşüncesi Hüsün kubuh Eşarilik