EŞ‘ARî’NİN İRADE, KESB vE YARATMA TEORİSİ

Authors : Hüseyin Aydın

Pages : 7-38

View : 6 | Download : 27

Publication Date : 2011-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Kelâmcılar sorumluluğun temel dayanağı olarak insan özgürlüğüne özel bir önem vermişlerdir. Çünkü Kur’an açısından insani fiiller için cebri savunmak imkânsızdır. Bu nedenle Kelam tarihinin başlangıcından günümüze değin hiçbir kelâmcı mutlak olarak cebri savunmamıştır. Fakat bazı sûfîler bu görüşü savun muş, dönem dönem bazı politakacılar ise bu görüşü topluma ve ulema çevresine empoze etmiştir. Diğer yandan Yüce Allah’ın irade, kudret ve yaratma gibi sıfat ları insanın da dâhil olduğu âlemin bütün öğelerine taalluk etmektedir. Bu ne denle Allah’ın fiilleri ile insanın fillerini ayırmak bu bağlamda önemli bir olgudur. Çünkü bu fiilleri aynı kavramlarla açıklamak antropomorfizm riskine düşmeyi de içermektedir. Fakat kelamcılar bu fiiller için aynı kavramları kullanırlarken onları antropomorfik çağrışımlardan soyutlamışlardır. Dolayısıyla onlar gerçekte aynı kavramları kullanmış olsalar bile hangi kavramın Tanrı’nın fiillerine hangi sinin insanın fiillerine referans verdiğini anlamak kolaydır. Ancak yeterli bilgi bi rikimine sahip olmayan insanları göz önünde bulundurmak gerekir. Bu yüzden Eş‘arî insan fiillerini ifade etmek için “kesb” ilâhî fiilleri ifade etmek için de “halk” (yaratma) terimlerini kullanmaya büyük önem vermektedir. Bununla birlikte kelâm ilminin diyalektik karakteri Eş‘arî’nin insan hürriyetini zayıflattığı gibi bir intibaya neden olmuştur. Bunda onun Mu‘tezile’nin insan fiilleri hususundaki “aşırı” tutumuna duyduğu tepki rol oynamıştır. Kesb kavramı kendinden önce kullanıldığı halde onu önemli bir nazariye haline getiren Eş‘arî’dir.
Keywords : Hürriyet, irade, yaratma, kesb, kudret.