Hanefî Fıkhında Kuvvetliyi Zayıfa Takdim İlkesi ile İstidlâl: Kudûrî ve Serahsî Örneği

Authors : Bünyamin Korucu

Pages : 25-42

Doi:10.34082/islamiilimler.1535997

View : 22 | Download : 9

Publication Date : 2025-03-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Kuvvetliyi zayıfa takdim ilkesi aynı anda bir arada bulunmaları mümkün olmayan iki çelişik durumdan birini diğerine tercihte dikkate alınacak ölçüyü ifade eder. Takdim ilkesini dikkate alarak yapılacak öncelemenin gerekçesi, takdim edilen şeyin bir veya daha çok yönden diğer durum veya olgudan daha kuvvetli bir konuma sahip olmasıdır. Bu çalışma bütün disiplinlerdeki akıl yürütme tarzlarında önemli bir yere sahip olan bu ilkeyi fıkıh ilmi açısından araştırma konusu yapmakta ve mezkûr ilkenin mahiyeti, kapsamı, önemi, tatbik şartları, diğer küllî ilkelerle münasebeti ve onlar arasındaki konumunu araştırmaktadır. Yapılan araştırmalarda takdim ilkesinin Hanefî fıkhında bir istidlâl kaynağı olarak kullanımı hakkında daha önce yapılmış hususi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle makale husûsen Hanefî fıkhında bu ilkeye dayalı fıkhî istidlal tarzını örnek fıkıh meseleleri üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, belirlenen eserler üzerinde gerçekleştirilen doküman analizi, elde edilen verilere dayalı betimleme, çözümleme ve yorumlama yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre takdim ilkesi birçok fıkıh ve fıkıh usûlü kaidesinin esasını teşkil etmekle birlikte fıkıh ve fıkıh usulü kaideleri arasında mütalaa edilmemektedir. Bu durumun muhtemel nedeni takdim ilkesinin fıkıh ve fıkıh usulü kurallarından farklı yön ve vasıflara sahip aklî-mantıkî kurallar arasında değerlendirilmiş olmasıdır. Deliller arası teâruz durumlarında uygulanacak tercih kurallarının tespitinde önemli bir role sahip olan takdim ilkesi şer’î maksat ve maslahatların öncelik-sonralık durumlarının tespitinde de en sık işletilen prensipler arasında yer alır. Fıkıh mezheplerinin, kendi usulleri uyarınca elde ettikleri fıkhî hükümleri temellendirmek ve bu hükümleri muhaliflere karşı savunmak amacıyla da bu ilkeye sıkça başvurdukları görülür. Takdim ilkesinin Hanefî fıkhında bir istidlâl aracı olarak kullanım tarzlarını konu alan bu çalışmada örnek metinler olarak seçilen Kudûrî’nin (öl. 428/1037) et-Tecrîd’i ile Serahsî’nin (öl. 483/1090 [?]) el-Mebsût’undan seçilen örnek meselelerde de bu ilkenin zikredilen amaçlarla istihdam edildiği açıkça görülmektedir.
Keywords : Fıkıh, Hanefî Fıkhı, Küllî Kaide, Takdim İlkesi, İstidlâl, Kudûrî, Serahsî