Ebü’l-Ḥaccâc’ın et-Tilâve ġayru’l-metlüv ve’l-ḳirāʾe ġayru’l-maḳrūʾ Adlı Risâlesinin Tahkik ve Tahlili

Authors : Muhammet Emin Efe

Pages : 255-266

Doi:10.34082/islamiilimler.1613658

View : 27 | Download : 17

Publication Date : 2025-03-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Kıraatin makrûʾ ile aynı olup olmadığı meselesinin temelinde Allah’ın kelâm sıfatına ve bu sıfatın “tecelli”si olan Kurʾân’ın yaratılmışlığına ilişkin tartışmalar yer almaktadır. Harflerden müteşekkil olan Kurʾân-ı Kerîm’i kadîm kabul eden Selef âlimleri, kâriler tarafından okunan Kurʾân’ın Allah’ın kelâmı olduğunu ileri sürerek kıraat ile makrûʾu aynı kabul ederken, Eşʿarî ve Muʿtezilî kelâmcılar, Kurʾân okumanın hâdis bir fiil olduğu gerekçesiyle kıraatin makrûʾdan başka olduğunu kabul etmişlerdir. 2./8. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan “kelâm” tartışmaları, aynı yüzyılın sonlarında şiddetlenerek mihne olarak bilinen baskı politikasının bir vasıtası kılınacak düzeye varmış, mihne sonrasında ise kelâm literatüründe “Allah’ın kelâmı”na hasredilen bölümlerde incelenmeye devam etmiştir. Halku’l-Kurʾân ile ilgili müstakil metinlerin farklı örnekleri bulunmakla birlikte konunun belli bir yönünü teşkil eden kıraat – makrûʾ ilişkisine dair –tespit edebildiğimiz kadarıyla– tek bir risâle bulunmaktadır. Mağripli Eşʿarî kelâmcılardan Ebü’l-Ḥaccâc eḍ-Ḍarîr kıraat ile makrûʾun aynı olmadığı yönündeki Eşʿarî düşünceyi et-Tilâve ġayru’l-metlüv ve’l-ḳirāʾü ġayru’l-maḳrūʾ adlı risâlesinde ortaya koymuştur. Bu risâlede Ebü’l-Ḥaccâc, kelâmın tanımı ve özelliklerini dokuz maddede ele aldıktan sonra kıraat ile makrûʾun farklı oluşunu beş açıdan (akıl, Kurʾân, sünnet, icmâʿ ve dil) getirdiği sekizer delille açıklamıştır. Bu çalışma kapsamında Ebü’l-Ḥaccâc’ın söz konusu risâlesi tahkik edilmiş ve kıraat – makrûʾ ilişkisine ilişkin tartışmalar Ebü’l-Ḥaccâc’ın risâlesi merkeze alınarak incelenmiştir.
Keywords : Kelâm, Halku’l-Kurʾân, kıraat, makrûʾ, Ebü’l-Ḥaccâc