Taşköprülüzâde’nin Nefsü’l-Emr Görüşü İle Popper’ın Üçüncü Dünya Görüşünün Karşılaştırılması

Authors : Hüseyin Adem TÜLÜCE

Pages : 183-198

Doi:10.17550/akademikincelemeler.1050075

View : 25 | Download : 8

Publication Date : 2022-04-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Filozoflar, varlıkların yerinin neresi olduğu problemini ontolojik bağlamda incelemişlerdir. Platon, idealarına Aristoteles, sûretlerine bir yer bulmaya çalışmıştır. Platon, varlıkların ötesinde müteal bir alanı gösterirken Aristoteles, varlıkların kendisini gösterir. Bu problem felsefe tarihinde tümeller, mahiyet, faal akıl ve nefsü’l-emr çerçevesinde tartışılır. Bu meselenin altında yatan esas saik varlıkların yerinin neresi olduğunu açıklama çabasıdır. Taşköprülüzâde Ahmed Efendi (ö.968/1561)’nin görüşleri bağlamında nefsü’l-emr, ‘bir şeyin kendisi’ anlamındadır. “Emr”, şey “nefs” ise bu şeyin zâtı manasında kullanılır. Bu manada nefsü’l-emr bir şeyin kendinde varlığıdır. Bir şeyin kendinde varlığı, gerçekleşmesinin kendinde olması ve herhangi bir varsayanın varsayımına dayanmamasıdır. Varlıkların yeri dış dünyadaki somut gerçeklik, insan zihnindeki temsiller veya doğruluk değeri bağlamında nefsü’l-emr olabilir. Taşköprülüzâde, bilginin oluşumu çerçevesinde zihindeki sûretlerin ilk önce faal akılda meydana geldiğini ve faal akılda meydana gelen suretlerin zihinde belirdiğini ve böylece bilginin ortaya çıktığını ileri sürer. Taşköprülüzâde’ye göre bilginin kaynağı dış dünyadaki varlıklar değildir, bilgi mâhiyetten hareketle meydana gelir. Varlıkların müteal bir mahalle dayanması bilginin metafizik yerinin belirlenmesi noktasında önemlidir. Böylece varlıkların bilgisi Tanrısal bir alandan insan zihnine aktarılır. Karl Popper (ö.1994)’ın ontolojisinde çoklu dünya kuramı önemli bir yere sahiptir. Popper, üç dünyadan söz eder; Dünya 1, Dünya 2 ve Dünya 3’tür. Dünya 1, fizik nesnelerin ve fizik durumların dünyasıdır. Dünya 2, bilinç durumlarının dünyasıdır. Dünya 3, bilimsel düşüncelerin nesnel içeriklerinin dünyasıdır. Üçüncü dünya insanın ürettiği bütün bilgi birikimidir. Bu nedenle de eleştirilebilir. Birinci ve ikinci dünyanın yok olması insanlığa bir şey kaybettirmez fakat üçüncü dünya yok olduğunda bugüne kadarki tüm bilgi birikimlerinin yeniden inşa edilmesi gerekir. Üçüncü dünyayı insan üretse de insandan bağımsız ve özerktir. Hem Taşköprülüzâde hem de Popper var olanları doğruluk değeri bağlamında ontolojik bir zemin aramışlardır. Burada Taşköprülüzade’nin nefsü’l-emr anlayışında bir yönü tanrısal bir yönü zihinsel olan bir varlık zemini varken Popper’de bu zemin tamamıyla insan ürünüdür. Doğruluk ölçütü açısından Taşköprülüzâde tanrısal alana dayanırken Popper insanî alana dayanmıştır.
Keywords : Nefsü'l emr, Taşköprülüzâde, Karl Popper, Üçüncü Dünya