Köse Dağı’nda (Ağrı) Geç Kuvaterner Buzullaşması; Buzul Rekonstrüksiyonu ve Paleoiklimsel Uygulamalar

Authors : Ferhat Keserci

Pages : 97-125

Doi:10.46453/jader.1651329

View : 71 | Download : 119

Publication Date : 2025-04-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Köse Dağı, Ağrı’nın 40 km kuzeybatısında yer almakta olup, 3433 metre rakıma sahip ve büyük ölçüde üst miyosen andezitlerden oluşmaktadır. Doğu ve Kuzeydoğu Anadolu’da Geç Kuvaterner buzullaşmasına maruz kalan dağlardan biridir. Günümüzde güncel buzullar bulunmamakla beraber, Geç Kuvaterner dönemine ait buzulların ve kaya buzullarının izleri hala belirginliğini korumaktadır. Bu çalışmada, Köse Dağındaki buzullaşma süreçleri ile ilgili jeomorfolojik izler ve/veya deliller ilk kez uydu görüntülerinden tespit edilmiş ve saha çalışmalarıyla doğrulanmıştır. Köse Dağı’nın Kuvaterner dönemi boyunca geçirdiği jeomorfolojik evrim, bölgenin iklimsel ve volkanik özellikler göz önünde bulundurularak açıklanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, saha çalışmasından, insansız hava araçlarından ve meteoroloji istasyonlarından elde edilen veriler, coğrafi bilgi sistemleri ortamında analiz edilmiştir. Köse Dağı, kış aylarında güneybatı-kuzeydoğu rotayı izleyen Atlantik ve Akdeniz kökenli nemli hava kütlelerinden etkilenmekte ve orografik etkilerle güçlenmiş yağışların oluşmasını sağlayarak buzulların büyümesine katkıda bulunmuştur. Bunun yanı sıra, buzul rekonstrüksiyon çalışmaları ve paleo-denge hattı yüksekliği (pELA) hesaplamaları gerçekleştirilerek, bölgedeki buzul jeomorfolojisinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlanmıştır. Köse Dağı’nda bir adet sirk ve 2035 m uzunluğunda bir sirk buzulunun varlığı, Geç Kuvaterner döneminde buzulların varlığını göstermektedir. Buzul modeli ile elde edilen buzul morfometrisi verilerine göre buzul terminal seviyesinin 2620 metreye kadar indiğini ortaya koymaktadır. Paleobuzulların maksimum yayılım döneminde buzullar yaklaşık 0.65 km²’lik bir alanı kaplamış, toplam hacmi ise yaklaşık 0.0182 km³ olarak hesaplanmıştır. Ortalama buzul kalınlıkları 28 metre, maksimum buz kalınlıkları ise 79 metre olarak belirlenmiştir. Köse Dağı’ndaki pELA değeri, AABR (1.56 ) oranı kullanılarak hesaplanmış ve yaklaşık 2760 metre olarak hesaplanmıştır. pELA hesaplamaları neticesinde elde edilen değer üzerinden gerçekleştirilen paleosıcaklık ve yağış rekonstrüksiyonları ile buzulları oluşturan en olası paleoklimatik koşulların günümüzle karşılaştırıldığında hata oranları’da dahil edilerek %38-79 oranında daha fazla yağış ve 7-9 °C daha düşük sıcaklık gerektirmektedir.
Keywords : Köse Dağı, Geç Kuvaterner buzullaşmaları, Buzul modellemesi, Denge hattı yüksekliği, Paleo iklimsel rekonstrüksiyon