İslam Kenti: Eleştirel Bir Değerlendirme

Authors : Ülke Evrim UYSAL

Pages : 386-402

Doi:10.36543/kauiibfd.2020.ek1.018

View : 19 | Download : 21

Publication Date : 2020-10-30

Article Type : Review Paper

Abstract :İslam ve kent arasındaki yakın ilişki, İslam’ın doğuşu ve yayılmasını izleyen dönemde başta Ortadoğu, Kuzey Afrika, Güney Avrupa ve Orta ve Uzak Asya’da olmak üzere birçok yeni kentin kurulduğu, ardından bu kentlerde ve İslam devletlerinin egemenliğine geçen yerleşimlerde yeni siyasi ve idari mekanizmalar oluşturularak farklı bir kentsel uygarlığın ortaya çıkması gibi yüzyıllar süren bir dönüşümün incelenmesiyle kolaylıkla tespit edilebilir. Medine merkezli İslam devletinin daha kuruluşundan itibaren kent merkezli bir siyasi yapılanmaya dayanması ve çok sayıda farklı İslam devletinin mimariden sanata, idari teşkilattan hukuka kent temelli bir uygarlığa sahip olması bu yakın ilişkinin tarihsel arka planını oluşturur. Tüm bu somut verilere rağmen kentsel çalışmalar alanındaki ilk bilimsel yapıtların Avrupa kentlerinin incelenmesine odaklanması ve Avrupa dışındaki kentlerin ve kentsel yapıların ihmali, İslam kentlerinin kuramsal olarak analiz edilmesine engel oldu. Özellikle Şehir isimli çalışmasıyla Avrupa kentlerine odaklanan Weber’den itibaren kentsel çalışmalar alanında uzun süre egemen olan Avrupa-merkezcilik, siyasi özerkliğe ve sivil toplum yapısına sahip olmadığı öne sürülen ‘Doğu’ kentlerinin uzun süre görmezden gelinmesine neden oldu. Dahası, Weber’in özerklik ve kimlik gibi ayırt edici özellikleri bulunmayan, birbirlerinden farksız olarak nitelediği İslam kentlerine yönelik Oryantalist yaklaşımı, özünde Weberci, Self-oryantalist bir ‘İslam Kenti’ kavramını doğurdu. Avrupa kentlerindeki yapılı çevrenin ve özerk kurumların İslam kentlerinde de var olduğunu iddia eden ve Weber’in çalışmalarındaki kavramların İslami karşılıklarını bulmaya çalışan kimi araştırmacılar, temelde Weber’in Avrupa-merkezciliğini reddetmemiş oldular. Bu iki yaklaşıma da mesafeli olan bu çalışmada İslam ve kent özdeşliği vurgulanarak, Oryantalist Weberci ve Self-oryantalist ‘İslam Kenti’ yaklaşımları eleştirel bir şekilde değerlendirilecektir.
Keywords : İslam Kenti, Max Weber, Kentleşme, Oryantalizm, Self Oryantalizm