ALEVİLİKTE MUHALİF DİL VE SÖYLEM: ALEVÎ TÜRKÜ VE DEYİŞLERİ ÜZERİNDEN BİR ANALİZ

Authors : Adem ÇAYLAK, Cansu KAYMAL

Pages : 1075-1106

Doi:10.36543/kauiibfd.2020.048

View : 22 | Download : 11

Publication Date : 2020-12-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Ehl-i Beyt’in haklarını savunan Şii hareketinden mülhem olan Alevîlik, doğuşu itibariyle bir siyasi muhalefet kimliği taşımıştır. Alevilik, tarihsel süreç içinde devletin “resmi” “hakim” mezhebi haline gelen Ehl-i Sünnet’in gözünde “beşinci kol”, “heterodoks” “heretik” ve “ayrılıkçı” bir ekol hakim dini anlayış ve uygulamadan bir “sapma” olarak görülmüştür. Tarihten günümüze gelen bu ötekileştirme, baskı ve zulüm politikalarının Alevîler’de yarattığı travma, beraberinde içe dönük bir kapanma ve gizlenme, dışa dönük bir direniş ve muhalefet kültürünü beslemiştir. Oluşan muhalif kimlik, Alevilerin antropolojik, sosyolojik ve kültürel yaşam tarzlarının yansıması olan türkülerinde, şiirlerinde ve deyişlerinde söylemleşmiştir. Bu makale siyasal edebiyat çalışmalarının temel perspektifi çerçevesinde Alevi şiir, deyiş ve türkülerinde geçen muhalif dil ve söylem unsurlarını analiz ederek Alevîlik siyasal kültüründe toplumsal ve siyasal muhalefetin oluşumunu ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda çalışmada Alevi türkü ve deyişlerdeki isyan dili ve başkaldırı ruhuna dönüşen söylemin, tarihsel sosyolojik perspektif ihmal edilmeden psiko-politik unsurları irdelenmiştir. Makalede literatür taraması ve söylem analizi metotları kullanılmıştır. Literatür taramasıyla, Alevîlik itikadı ve Bektaşîlik tarikatındaki muhalefet tarihsel bağlamda araştırılmıştır. Söylem analiziyle de Aleviliğin antropolojik ve sosyolojik karakterini ortaya koyan ve Alevî itikadı ve abdal kültüründen gelen, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal, Nesimi, Virani, Harabi, Yunus Emre vb. ozanların deyişleri incelenmiş, bu deyişlerdeki dinî ve siyasi muhalefet ve başkaldırı unsurları gözler önüne serilmiştir.
Keywords : alevilik, bektaşilik, muhalefet, başkaldırı