Osmanlı Bürokrasisinde Arzuhâllerin Değerlendirilme Usullerine Bir Örnek: Manastır Kazası Âşar Tevzi‘ine Yapılan İtirazlar ve Vilâyet Merkezine Yansımaları

Authors : Kemalettin Koç

Pages : 859-876

Doi:10.33437/ksusbd.1429396

View : 38 | Download : 42

Publication Date : 2024-08-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı padişahları, haksızlık karşısında adaletin tecellisine büyük önem vermişlerdir. Bu maksatla ciddi gayretler sarf edip gereken tedbirleri almışlar, şikâyet hakkını bütün reayaya tanımışlardır. Dahası, devletin süregelen sosyal ve idarî hayatında haksızlığa uğrayan veya uğradığını düşünen reaya ve askerî sınıfın ilgili kurumlara arzuhâller vererek hakkını aramasını teşvik etmişlerdir. Bu çalışmada şikâyet hakkı olarak verilen arzuhâllerin Osmanlı bürokrasisinde değerlendirme usulleri, Manastır Kazası âşar tevzi‘ine yapılan itirazlar bağlamında incelemeye tabi tutulmuştur. Verilen arzuhâllerdeki itiraz konuların çeşitlilik arz etmiştir. Her köy için ortak veya farklı konuları içeren şikâyet, itiraz ve talepler yer almıştır. Bu yüzden arzuhâllerde belirtilen talepler, her köy için ayrı ayrı ele alınmıştır. Yapılan itiraz ve talepler, kurulan komisyonda tetkik edilmiştir. Komisyonun tetkikatının neticeleri Vilâyet İdare Meclisi’ne gönderilmiştir. Meclis de bu bilgiler ışığında bir karara varmıştır. Vilâyet İdare Meclisi’nin, kararları verirken kamu ve ahali hakkının korunmasına azami derecede riayet ettiği, ciddiyet ve titizlikle çalıştığı müşahede edilmiştir. Dolayısıyla Osmanlı bürokrasisinin, devleti adalet kapısı olarak görüp onun şefkat ve merhametine sığınarak adalet dağıtmasını bekleyenler karşısındaki, çalışma, gayret ve kararlılığı önemlidir. Doğru karar verebilmek için arzuhâllerin kabulünden, konunun tetkik ve tahkikatında neye ve nerelere dikkat edip hangi kayıt ve kişilere müracaat ettiği bizzat görülmüştür. Ayrıca arzuhâl tetkiklerinin köy köy ayrıntılı olarak verilmesi, Osmanlı bürokrasisinde arzuhâllerin değerlendirilme usullerine bir örnek teşkil etmiştir. Bunun yanında arazi çeşidi, ürünleri, reaya sınıfları gibi çeşitli konularda bölgenin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamıştır.
Keywords : Osmanlı Bürokrasisi, Osmanlı Adaleti, Şikâyet Hakkı, Manastır Vilâyeti