HURUFÂT DEFTERLERİ NÜFUSU ORTAYA KOYMAKTA KULLANILABİLİR Mİ? RİZE İLİ ÖZELİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Authors : Eyüp Kul

Pages : 149-180

Doi:10.18220/kid.1680152

View : 140 | Download : 229

Publication Date : 2025-04-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Rize ve çevresi, Fatih Sultan Mehmed’in 1461 yılı yazında Trabzon’a yaptığı sefer sonrasında Osmanlı Devleti sınırlarına dâhil olmuştur. Osmanlılar, fethin ardından bölgenin bir Türk-İslam beldesi haline dönüştürülmesi adına iskân siyaseti yürüttüğü gibi bir kısım yerel sakinini de başka diyarlara göç ettirerek bir nüfus dengesi kurulmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte Rize ve çevresi için 16. yüzyılın ikinci yarısında daha belirgin olan nüfus değişimi, yüzyılın sonlarında başlayan Celali isyanları ve bölgenin ekonomik yapısının elverişsizliği nedeniyle hızlı bir dönüşüme maruz kalmıştır. Genelde Doğu Karadeniz’den, özelde ise Rize ve çevresinden ciddi bir Hristiyan nüfusun başka diyarlara göç ettiği görülmektedir. Öte yandan Osmanlı Devleti’nin tuttuğu tahrir defterleri, bölgenin fetihten sonraki nüfusu hakkında detaylı bilgiler verirken, 16. yüzyılın sonlarında yaşanan dönüşüm nedeniyle tahrir defterleri yerini avârız ve cizye defterine bırakmıştır. Bu ise tüm araştırmacıların hem fikir olduğu üzere Rize ve çevresindeki nüfusun sağlıklı olarak takibini güçleştirmiştir. İşte Rize’nin 17. ve 18. yüzyıllardaki nüfusu hakkında yaşanan belirsizliğin azaltılması adına hurufât defterlerindeki cami/mescitlerin yapım tarihleri üzerinden Müslüman nüfusun bölgeye iskânı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Böylece Rize’nin bir Türk-İslam şehrine dönüşüm sürecinin elde mevcut ama eksik nüfus verileri ile karşılaştırılması ve bölgenin 19. yüzyılda artan nüfusuna dair yeni bir yaklaşım getirilmesi bu çalışmanın konusunu teşkil etmiştir.
Keywords : Rize, nüfus, göç, cami, hurufât defterleri, Osmanlı Devleti