Osmanlı Batılılaşmasının Giresun-Piraziz’e Yansımaları: Tiralizade Konaklarının Cephe Tasarımı

Authors : Ahmet Ali BAYHAN, Gülferi AKIN ERTEK, Özgül YILDIRIM GÜNEŞ

Pages : 531-550

Doi:10.38155/ksbd.998302

View : 21 | Download : 13

Publication Date : 2021-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılda başta askeri alanda olmak üzere birçok alanı iyileştirmek maksadıyla batıyla olan bağlantısını kuvvetlendirmiş ve modernleşme yoluna gitmiştir. Batılılaşma çabalarıyla ve Avrupa’daki uygulamalara dayanarak devletin her mekanizmasını revize etmeye çalışmıştır. Bu çerçevede batılılaşma çabalarının sanatsal tezahürü de XVIII. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır. Mimaride, batılı üsluplar öncelikle başkent İstanbul’da bir müddet sonra da taşrada inşa edilen dini, sivil ve askeri yapı gruplarında etkisini göstermiştir. XVIII. yüzyılda inşa edilen farklı yapı gruplarında öncelikle Avrupa ülkelerinde hâkim olan Rokoko ile Barok üslupların süsleme detaylarında ve cephe tasarımlarında etkileri görülmektedir. XIX. yüzyıl sonlarında ise Ampir, Neoklasisizm gibi batılı birçok üslup ve doğulu (Oryantalizm) birçok unsur ya tek başına ya da bir arada (Eklektik biçimde) çoğunlukla gayrimüslim ya da yabancı mimarlar aracılığıyla mimaride yerlerini almıştır. Geleneksel cephe tasarımlarında inşa edilen konaklar haricinde cepheleri batılı üsluplarla şekillendirilen konak örneklerine ise hemen her şehirde rastlamak mümkündür. Bu yapıların banileri şehrin ileri gelen varlıklı aileleridir. Dönemin yeniliklerini takip eden, inşa ettirdikleri yapıları prestij unsuru olarak da öne çıkarmak isteyen bu ailelerden biri Karadeniz Bölgesi’nde bulunan Tiralizadelerdir. XIX. yüzyılda ayanlık payesi verilen Tirelizadelerin bir taşra şehri olan Giresun’un Piraziz İlçesi’nde inşa ettirdiği konaklarda batılı üsluplara özgü düzenlemelerin yer aldığı açıkça görülebilmektedir. Bu bağlamda Tiralizade ailesine ait konaklarda, XX. yüzyıl itibari ile batılı etki ile cephe yüzeylerinde kendini gösteren süsleme ve tasarım ögelerinin incelenmesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Karadeniz’deki sahil yerleşiminde varlıklı ailelere ait tespit edilen konaklar üzerine yapılan bu çalışmayla Geç Osmanlı dönemi mimarisine yeni örnekler kazandırılmış olacaktır. 
Keywords : Batılılaşma, Konak, Tirali, Cephe, Tasarım