Erkân-ı Erbaa: 30 Mayıs 1876 Bürokratik Darbesi'nin Organizatörleri

Authors : İbrahim SATI

Pages : 62-86

Doi:10.47948/efad.1103753

View : 18 | Download : 16

Publication Date : 2022-06-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Sultan Abdülaziz’in hükümdarlığının son yıllarında sık sık sadrazam ile vükela değişikliği yaşandı ve Balkanlarda isyanlar görüldü. Tanzimat hareketinin gereği olan reformların devam ettirilmemesi Yeni Osmanlı muhalefetini doğurdu, kendisinin yerine alternatifler aranmasına yol açtı. Hem Abdülaziz’e karşı şahsi hınçları hem de devletin içinde bulunduğu kötü vaziyetin ortadan kaldırılmasını Abdülaziz’i devirmekte gören Erkân-ı Erbaa adlı dörtlü komite teşekkül etti. Karakter yapıları itibari ile birbirine benzemeyen ancak Abdülaziz’i devirme emelinde birleşen bu zevat, iktidar değişim aracı olarak darbeyi yeniden gündeme taşıdı. Medrese talebelerinin ayaklanması ile Seraskerliğe Hüseyin Avni Paşa, Meclis-i Vükelâ üyeliğine Midhat Paşa, Sadarete Mehmed Rüşdü Paşa, Şeyhülislamlığa ise Hayrullah Efendi getirildi. Bu durum devlette bürokratik olarak önemli mevkilere kavuşmuş olan Erkân-ı Erbaa’ya darbe emellerine ulaşmak için büyük bir fırsat verdi. Nitekim bu makamlara gelmelerinden on sekiz gün sonra tertipledikleri darbe ile Abdülaziz tahttan indirildi ve yerine Veliaht Murad padişah yapıldı. Erkân-ı Erbaa darbe konusunda hemfikir olsa da devlet yönetimi konusunda farklı düşüncelere sahipti. Bu görüş ayrılığı tahta geçirdikleri V. Murad’ın hastalığı ile birleşince siyasî ve idarî istikrarsızlık meydana geldi. Bu cümleden olarak darbe eyleminin tabiatı gereği, ortaya çıkan iktidar paylaşımı ve idarî düzenin yeniden kurulma meselesi beraberinde siyasî bir kargaşa meydana getirdi. Öte yandan 30 Mayıs 1876 Darbesi’nin bürokratik elit diye nitelendirilen Erkân-ı Erbaa tarafından başarılmış olması yakın dönem siyasi tarihimizde yaşanacak darbe hareketlerine ilham ve cesaret verecek kötü bir geleneği başlattı. Çalışmanın temel referans noktasını Abdülaziz’i deviren Erkân-ı Erbaa’nın kimler olduğu, darbe eylemine neden kalkıştıkları, bu eylemi nasıl gerçekleştirdikleri oluşturmaktadır. Bu bağlamda Erkân-ı Erbaa’nın kendileri ve darbe eylemine kalkışma nedenleri hakkında farklı görüşlere yer verilerek bir sentez geliştirildi. Makale sonucunda elde edilen bulgulara göre, 30 Mayıs 1876 Bürokratik Darbesi’nin Osmanlı Devleti’nde meydana gelen darbeler arasında benzer özellikler taşıdığı tespit edildi.
Keywords : Erkân ı Erbaa, Sultan Abdülaziz, darbe hal, fetva