SOVYETLER BİRLİĞİ VE AFGANİSTAN İLİŞKİLERİ, 1919-1945

Authors : Mehmet Erkan KILLIOĞLU

Pages : 106-131

Doi:10.56448/ataddergi.1100609

View : 22 | Download : 18

Publication Date : 2022-08-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın amacı 1919-1945 yılları arasında kalan dönemde Afganistan-Sovyetler Birliği arasındaki ikili ilişkilerini ve bu ilişkinin her iki tarafa olan etkilerini incelemektir. Çarlık Rusyası Afganistan’la hep ilgilenmiştir. Çarlık Rusyası’nın bu ilgisi halefi ve mirasçısı olan Sovyetler Birliği tarafından da devam ettirilmiştir. Sovyetler Birliği’nin kuruluşunun ilk yıllarında iktidarda olan Bolşevikler uluslararası siyaset ve dış politikaya da ideolojik bir bakış açısıyla yaklaşmış ve dünya genelinde bir devrim beklentisi içinde hareket etmiştir. Fakat bu durumun bazı istisnaları olmuştur. Bunlardan biri de Afganistan’la olan ilişkilerdir. Sovyetler ilk yıllarında sınır komşuları olan ve siyasi, sosyal, ekonomik şartların uygun olduğu Afganistan’da bir devrimi teşvik etmek yerine normal bir ikili ilişki tesisini daha uygun bulmuştur. Hatta Sovyetler, bu dönemde ülkede uygulamaya çalıştığı modernleşme programı nedeniyle, bir isyanla karşı karşıya olan otoriter eğilimli Afgan Kralı Emanullah Han’ı, tüm iddiaları ve söylemleri ile çelişmek pahasına desteklemiştir. Çünkü Sovyet çıkarları açısından o dönemde ihtiyaç duyulan, devrim ihraç edilmiş istikrasız, iç karışıklıklarla mücadele eden bir Afganistan değil, yönetimi otoriter de olsa Sovyetlerle işbirliği yapabilecek bir Afganistan’dır. Bunun da en önemli sebeplerinden birisi Afganistan’da barınan ve Sovyet Orta Asyası’nı istikrarsızlaştıran Basmacılardır. İsyanın bastırılabilmesi için Afganistan’daki ikmal ve lojistik imkânlarının ellerinden alınması olmazsa olmaz bir zorunluluk olmuştur. Keza Afganistan’ın 19. yüzyılda da olduğu gibi, tampon bölge olarak kalması stratejik açıdan uygun görülmüştür. Bu sayede İngiliz ve Sovyet güçleri doğrudan karşı karşıya gelmeyecektir. Bu yüzden Sovyetler Afganistan’ı kontrol edebilmek adına içişlerine müdahil olma seçeneğini 1979 yılındaki işgale kadar ertelemiştir.
Keywords : Afganistan, Sovyetler Birliği, Emanullah Han, Baça i Saka, Nadir Han