Seyyid Bey ile Said Nursî’nin Hilâfet Anlayışlarının Mukayesesi

Authors : Said Nuri Akgündüz

Pages : 20-39

Doi:10.53427/katre.1476929

View : 37 | Download : 58

Publication Date : 2024-06-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nin son dönemlerini idrak etmiş ve hilâfetin ilgasına tanıklık etmiş iki âlimin, Seyyid Bey ve Said Nursî’nin hilâfet kurumu ile ilgili görüşlerini mukayese etmeyi hedefleyen bu makalede, öncelikle mezkûr iki ismin kısa hayat hikayesinden söz edilecektir. Hilâfetin kaldırılmasına dair kanunun Meclis’ten geçmesinde etkili olan Seyyid Bey’in bu konuya hasredilmiş müstakil kitaplarında yer alan fikirlerine temas edildikten sonra; birçok eserinde farklı bağlamlarda hilâfet kurumunun tarihî seyrine ve nihayet Osmanlı Devleti’nin son demlerinde aldığı vaziyete dair değerlendirmeler yapan Said Nursî’nin mesele hakkındaki beyanları ve açıklamaları değerlendirilecektir. Bu çalışma, iki âlimin görüşlerinin benzer ve ayrı yönlerini ele almayı deneyen bir mukayese ile nihayete erecektir. İlgili konu hakkında temel kaynaklar olan Seyyid Bey’in ve Said Nursî’nin yazıları üzerinde tarihî bağlamlarını da dikkate alarak yapılacak olan metin okumaları ve bunların tahlil edilmesi ana yöntem olarak benimsenecektir. İnceleme süresince, bu iki ismin konuya dair görüşlerini ele almış olan literatürle karşılaştırmaya da yer verilmeye çalışılacaktır. Makalede; İslâm siyaset düşüncesi, İslâm tarihi, itikadi mezhepler tarihi ve İslâm hukuku gibi disiplinler açısından da önemli bir mesele olan hilâfet konusunun yakın tarihte yaşamış iki bilgin tarafından hem ilmî açıdan hem de sosyal ve siyasi açıdan değerlendirilmesiyle ortaya çıkan farklı bakış açıları da sunulacaktır. Dârülfunun’da İslâm hukuku müderrisi olarak vazife yapmış olan Seyyid Bey, farklı dönemlerde mebusluk görevini de icra etmiştir. Buna karşılık Nursî’nin Dârü’l-Hikmeti’l-İslâmiyye azalığı dışında resmî bir vazife almadığı bilinmektedir. Seyyid Bey’in özellikle adliye vekili sıfatı ile Ankara’daki Meclis’te yaptığı konuşmada daha önce bu konuda yazdığı kitaplara atıf yapsa da hilâfetin ilgasına dair kanun teklifinin görüşüldüğü celsede muhalifleri ikna etmek ve mümkün olduğu kadar yüksek bir oyla teklifin geçmesini temin etmek amacını taşıdığı anlaşılmaktadır. İçerik olarak ilmî mülahazalara çokça yer verilse de onun konuşması büyük oranda siyasî bir hitaptır. Said Nursî’nin hilâfetle ilgili açıklamalarına baktığımızda ise, bir kısmının hayatının ilk dönemlerinde İstanbul’da çeşitli hadiselerle ilgili beyanlarından oluştuğunu görmekteyiz. İslâm tarihi boyunca hilâfet müessesesine dair değerlendirmelerinin bir kısmı ise hayatının daha sonraki döneminde yazdığı eserlerde yer almaktadır. Said Nursî’nin özellikle İstanbul’daki Meşrutiyet inkılabı ile Osmanlı Devleti’nin yıkılışı arasındaki zamanı kapsayan devrede söyleyip yazdıklarını ilmî esaslara dayalı, ancak dönemin sıcak hadiseleriyle de irtibatlı bir söylem olarak değerlendirmek uygun olur. Sonraki dönemlerde ise, başta insanın yeryüzünde halife olması meselesi olmak üzere, İslam tarihinin ilk dönemlerindeki hilafet anlayışı ve sonrasındaki değişim, ayrıca Osmanlı padişahlarının halifeliğine dair konularda hadiselerin hikmet boyutunu da ele alan değerlendirmeleri mevcuttur.
Keywords : İslâm, Hilafet, Seyyid Bey, Said Nursî, Osmanlı Devleti, Cumhuriyet