Foucault’da Bir Sessizleştirme Düzeneği Olarak Akıl: Rönesans’tan Modern Çağ’a Delilik ve Sessizliğin Arkeolojisi

Authors : Ahmet Eker

Pages : 111-138

Doi:10.20981/kaygi.1521745

View : 37 | Download : 14

Publication Date : 2025-03-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Foucault için modern akıl ve onun ilkelerinden türeyen çağdaş psikiyatri, deliliğe, tedavi edilmeye rabıtalı bir nesne niteliği yüklemektedir. Cüzzam salgınından başlayarak çağdaş akıl hastanelerinin kurulmasına doğru evrilen süreçte bir tür sessizleştirmenin gittikçe insan deneyiminin parçası olduğunu belirten Foucault, modern akıl ve bir biçimiyle onun uzantısı olarak tasarlanan çağdaş psikiyatri tarafından tedavi edilmeye çalışılan bir ötekilik biçimi zemininde deliliğin akıl-dışına sevk edilmesi, sessizleştirilme düzeneğinin en önemli unsuru olmaktadır. Bu açıdan Foucault\\\'un perspektifinden bakıldığında, deliliğin akıl-dışına sevk edilmesi aklın bir sessizleştirme düzeneği olarak işlemesinin temel bir görüngüsüdür. Bundan dolayı modern akıl ve onun uzantısı olarak tasarlanan çağdaş psikiyatrinin deliliği “tedavi altına alma” söylemiyle akıl-dışına sevk etmesi bir sessizleştirme düzeneği olarak belirginleşir. Derrida, deliliğin akıl-dışına atılmasına ilişkin bir tasarının ancak “akıl” alanında ve akla karşı yapıldığını belirterek Foucault’nun girişiminin imkânsız bir proje olduğunu ileri sürmektedir. Nitekim bu saptamasıyla Derrida, akıl alanından hareketle akıl-dışına erişmenin olanaksızlığına vurgu yapması nedeniyle Foucault’nun projesinin ilgili işleyişi daha da derinleştirdiğini ileri sürmektedir. Foucault, delilik ve deliliğin dilinin 19. yüzyıldan bu yana bir tür sessizleştirme operasyonuna uğramış olduğunu ifade ettiğinde Klasik Çağ ve ardında daha gelişkin biçimde Modern Çağ’ın farklı söylem alanlarında bir suskunlaştırma tarihinin olduğunu ifade etmektedir. Bu düzenek, modern akıl tarafından belirlenen normların dışında olanı bastırmayı amaçlar ve deliliği görünmez kılarak, onu toplumsal işleyişin gündelik mekân örüntüsünden dışlar. Suskunlaştırmanın delilik kavrayışına içkin bir “söylemsel düzenek” olarak nasıl inşa edildiğine ilişkin bir çerçeve bu metnin temel sorunsalını oluşturmaktadır. Nitekim Foucault, modern akıl ve onun uzantısı olan çağdaş psikiyatrinin deliliği tedavi etme çabalarının, onu sessizleştirmek amacına hizmet ederek bir tahakküm altına alma edimine dönüştüğünü belirtmektedir. Dolayısıyla şimdiki zamanı anlamanın koşulu da suskunluğun veya sessizleştirme düzeneğinin arkeolojisini belirginleştirmekten geçmektedir. Bu yazıda özellikle Deliliğin Tarihi’nde ayrıntılı biçimde incelenen suskunlaştırma prosedürlerini Foucault’nun kavramsal düzeyde üzerinde pek durulmayan “sessizliğin arkeolojisi” ifadesi çerçevesinde yeniden organize edeceğim. Nihai olarak Foucaultcu düşüncede çağdaş sessizleştirme arkeolojisinin temel hatlarını “sessizlik düzeneği” motifini merkeze alarak açımlayacağım.
Keywords : Sessizleştirme, Foucault, Delilik, Akıl Hastalığı, Psikiyatri