Foucault’da Eleştirel Düşünce ve Etik: Sokratik Parrhesia ve Sapere Aude İlişkisi

Authors : Canan Yarar

Pages : 139-174

Doi:10.20981/kaygi.1531414

View : 40 | Download : 26

Publication Date : 2025-03-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Kullandığı yöntem ve analiz ettiği konuların farklılık göstermesinin yanında Foucault’nun felsefesinin başlıca problemi, evrensel ve zorunlu olduğu düşünülen öznel deneyimlerin ve kimliklerin birer inşa süreci olduğudur. Böylece, tarihsel olarak kimi davranış biçimlerinin (delilik, suça eğilim, cinsellik vb.) sorunsallaştırılıp söylemsel ve söylemsel olmayan pratiklerce bir deneyim, bir düşünce nesnesi olarak kurulması sürecinin eleştirel tarihini yaptığını belirten Foucault’da eleştiri, kendimizle kurduğumuz bir ilişki olarak etik çerçeve içerisindeki bir tutum olarak belirir. Bu tutum, güncelliğimizin bir ontolojisi olarak öznel deneyimlerin getirdiği sınırlar üzerinden kendimizle kurduğumuz ilişki üzerine düşünmek anlamına gelir. Bilginin sınırlarına değil hakikat ile ilişki içerisinde varoluşun iradi yönetimi ve dönüşümüne odaklanan bu tutum aynı zamanda yaşamsal bir pratik olarak felsefi etkinliğin olanağı üzerine de düşünebilmektir. Foucault, bu düşünce biçimi ile 1980’den sonraki çalışmalarında Antik Çağ’ın Epimeleia Heautou (kendilik bakımı) ilkesi ile eleştirel düşünce arasındaki bağı özne ve hakikat ilişkileri üzerinden analiz ederken, Kant’ın aydınlanma üzerine düşüncelerine ilişkin çözümlemeleri, bu düşüncenin eriminin ortaya çıkmasına olanak sağlar. Bu yazının amacı öznel deneyimlerin getirdiği sınırların (kimliklerin) olumsallığını ortaya koymaya çalışan Foucault’nun etik bir tutum olarak ortaya koyduğu eleştirel felsefe düşüncesini, açık sözlü konuşabilme cesareti olarak Sokratik parrhesia ve Kant’ın aydınlanmanın parolası ilan ettiği anlama yetisini kullanma cesareti olarak Sapere Aude düsturu arasındaki ilişki üzerinden değerlendirmektir.
Keywords : Foucault, Kant, Sokrates, Eleştiri, Parrhesia, Sapere Aude