FERİT KAM’IN PANTEİZM ELEŞTİRİSİ BAĞLAMINDA “VAHDET-İ VÜCÛD” ANLAYIŞI

Authors : Zafer ÇAYLI

Pages : 241-272

View : 14 | Download : 18

Publication Date : 2019-06-29

Article Type : Research Paper

Abstract :İnsanoğlunun zihninde kadim zamandan beri Tanrı ile ilgili birtakım sorular vardır. Bu soruların başında “kendisinin Tanrı’yı bilip bilemeyeceği, bilebilirse bu bilgi Tanrı’nın varlığı, mahiyeti ve sıfatlarından hangilerini kapsıyor” gelmektedir. İnsan bu alanda kesin bilgiye ulaşabilir mi, yoksa sadece en muhtemel görüşle mi yetinmek zorundadır? Tanrı’nın bilgisine hangi yolla ulaşılabilir? Keşf ile nazar ve istidlal bu yollar arasında sayılabilir. Kimilerine göre Tanrı’nın mahiyeti bilinemez, fakat varlığı ve sıfatları bilinebilir. Bununla birlikte kimi akli yolun yetersizliğine vurgu yapıp keşfi ön plana çıkarırken kimi keşfin insanı yanlışlığa sürükleyebileceğini, dolayısıyla onun akıl ile kontrol edilmesi gerektiğini savunur. İşte bu anlamda Tanrı âlem ilişkisi, Tanrı’nın âlemi ihtiva mı ettiği yoksa âlemden ayrı bir boyutu mu olduğu problemi en önemli sorulardandır. Düşünce tarihi incelendiğinde sonsuz varlık olan Tanrı ile sonlu varlık(lar) arasında nasıl bir ilişki olduğu probleminin birçok filozof tarafından değişik felsefî sistemlerle açıklamaya çalışıldığını görmekteyiz. Bu sistemlerden biri de varlığın özdeşliği ilkesi üzerine kurulu olan panteizmdir. Aynı şekilde İslam düşüncesinde varlığın birliği temeli üzerine oturtulan “Vahdet-i Vücûd” doktrini de Allah-âlem ilişkisine getirilen önemli açılımlardan biridir. Bu iki doktrinin aynı öğretiyi dile getirip getirmediği Osmanlı son dönemlerinden itibaren gerek din felsefesi bağlamında gerekse tasavvuf bağlamında da tartışılmıştır. Osmanlı son dönem düşünürlerimizden müellifimiz Ferit Kam da bu bağlamda “Vahdet-i Vücûd” ismiyle bir eser vermiş olup bu çalışmasında bu iki anlayışı incelemektedir. Çalışmamızda asıl konu Ferit Kam’ın “Vahdet-i Vücûd” anlayışı olup bu bağlamda düşünürümüz de asıl mevzuya girmezden önce Panteizm hakkında bilgi vermektedir. İşte bundan dolayı biz de genel anlamda panteizm ve “Vahdet-i Vücûd” hakkında genel bir inceleme yapacağız ve daha sonra asıl konumuz olan Ferit Kam’ın “Vahdet-i Vücûd” ile ilgili görüşlerini incelemeye çalışacağız.
Keywords : Din Felsefesi, Vahdet i Vücûd, Panteizm, Tanrı, Âlem, Metafizik, Din