1891 Tütün İsyanı’nda Ulemanın Rolünün Şerif Mardin'in Yumuşak İdeoloji Olarak Din Kavramı Üzerinden Analizi

Authors : Mehdi Sosar

Pages : 104-113

Doi:10.25294/auiibfd.1462018

View : 66 | Download : 77

Publication Date : 2024-11-26

Article Type : Research Paper

Abstract :1891’de İran’da gerçekleşen Tütün İsyanı, dönemin önde gelen Usuli Şii alimi Mirza Hasan Şirazi’nin İran’da tütün satışı ve ihracı tekelinin bir İngiliz tacire verilmesine yönelik resmi karara itiraz kapsamında, tütün içmeyi yasaklayan fetvası üzerine çıkan ve söz konusu kararın kaldırılmasıyla sona eren bir halk isyanıdır. Kaçar Hanedanı’nın yönetimi altında patrimonyal ve katı bir otoriter düzene sahip İran toplumunda bir Şii fıkıh ekolünün, bireylerin siyasal tutumlarını devlete karşı topyekûn bir isyan gerçekleştirecek derecede nasıl etkileyebildiği sorusu siyaset bilimi açısından araştırılmaya değer bir konudur. Bu soruyu cevaplandırmaya yardımcı olacak anahtar kavramlar; siyaset bilimi araştırmalarında din, ideoloji ve kültür gibi kavramları öne çıkaran görüşleriyle tanınan ve Türkiye’de siyaset bilimi ve sosyoloji alanında önemli isimlerden biri olan Şerif Mardin’in, başta Din ve İdeoloji kitabı olmak üzere din sosyolojisi üzerine yazdığı eserlerde aranabilir. Yorumsamacı bir yaklaşımla doküman analizi yöntemi kullanılarak hazırlanmış bu çalışmada, Tütün İsyanı’nda ulemanın rolü ve etkisi, Mardin’in Din ve İdeoloji kitabında çerçevesini çizdiği, dinin İslam toplumlarında yumuşak ideoloji olarak işlevi ve bireysel-toplumsal kimlik inşasındaki etkisi üzerinden incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Mardin’in ortaya koyduğu bu çerçevenin Tütün İsyanı olayını konu alan literatürde, ulemanın sosyo-politik rolü ve etkisini açıklamadaki eksikliği dolduracak en işlevsel modellerden biri olduğunu ortaya koymaktır.
Keywords : Tütün İsyanı, İran, Şerif Mardin, Din, Yumuşak İdeoloji