Sinemada Söylem ve İdeoloji: Samira Makhmalbaf Filmleri Üzerine Bir İnceleme - Discourse and Ideology in Cinema: A Review on the Films of Samira Makhmalbaf

Authors : Mehmet AYTEKİN

Pages : 59-76

View : 21 | Download : 11

Publication Date : 2018-05-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Toplumsal pratikleri anlamlandırmada ve yeniden üretmede başat bir rol oynayan dil, açık ve örtük içerikleri ortaya çıkarma sürecinde önemlidir. Buna ek olarak, dil, iktidar kavramının şekillenmesinde ve kitleler üzerinde hükümranlık kurulmasında ideolojiyi ve söylemi biçimlendirerek bir toplum düzeni yaratılmasına zemin hazırlamaktadır. Dilin bu etki süreci; simgelerle, göstergelerle, kelimelerle ve diğer pek çok ögeyle desteklenmekte ve bireyin -kendisinden önce kurulmuş- dünya düzenine adapte olması yine bu etkilerin sayesinde kolaylaşmaktadır. Bununla birlikte söylem ve ideolojiden bağımsız bir habitatın varlığı mümkün görülmemektedir. Bu kavramlar yaşayan pratiklerdir ve kişinin toplumsal sürece dâhil olduğu andan itibaren üretilmeye ve biçimlendirilmeye başlamaktadır. Yönetme erkine sahip olanlar, bu süreci bazı materyallerle -medya metinleri, görseller, televizyon programları vb.- kendi lehlerine şekillendirmektedirler. İktidarın ideoloji çerçevesinde oluşturduğu söylem biçimi, öznelere neyin iyi veya kötü olduğu konusunda düşünme pratiği sağlamakta; ancak bu durum sıklıkla ilgili kurumun/sınıfın yeniden üretilmesine yol açmaktadır. Sinemada da benzer bir durum söz konusudur. Genellikle eril bir perspektifle ilerleyen sinema, gerek karakterler arasındaki diyaloglarla gerekse teknik yapılarla -kurgu, çekim ölçekleri, açılar vb.- iktidarı yeniden üretmekte ve süreci rutinleştirmektedir. Samira Makhmalbaf da İran sinemasında bu yapıyı eleştiren bir kadın yönetmen olarak dikkat çekmektedir. İktidar yapılarını sorgulayan ve sürecin arka planına odaklanan Makhmalbaf, yarattığı sinema diliyle -içinde söylem ve ideoloji unsurlarını barındırır- bir anlam bütünlüğü oluşturmak istemektedir. Bu çalışma Makhmalbaf’ın “Kara Tahta” ve “Elma” olmak üzere iki filmiyle sınırlı tutulmaktadır. Araştırma kapsamı dâhilinde yer alan bu iki film, eleştirel söylem analizi yöntemiyle çözümlenmektedir. Ayrıca çalışmaya Pierre Bourdieu’nün Eril Tahakküm kitabı temel kaynak oluşturmaktadır. 
Keywords : İdeoloji, söylem, iktidar, toplumsal cinsiyet, İran sineması