Dede Korkut Hikâyeleri’nde Söz Edim Yapıları

Authors : Seçil HİRİK

Pages : 751-768

Doi:10.33206/mjss.487183

View : 21 | Download : 13

Publication Date : 2019-02-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Kullanıcısı ile anlamlı hâle gelen ve gerçek anlamda iletişim ve bildirişim aracı olan kullanılan dil, pek çok işlevi aynı anda yerine getirebilmektedir. Dilin dolayısıyla sözün bu özelliği sebebiyle istekte bulunma, söz verme, emir verme, kırgınlığı veya bir pişmanlığı belirtme, saygı sunma, taziyede bulunma gibi farklı türden edimler yerine getirilebilir. Söz konusu bu işlev öncelikle Wittgenstein gibi felsefecilerin ardından da dil felsefecilerinin dikkatini çekmiştir. Bu isimlerin başında Söz edimi Kuramları ile bilinen John Langshaw Austin ve John Rogers Searle gelmektedir. Austin ve Searle, amaçlarına ve kullanım şekillerine göre söz edimlerini alt ulamlara ayırmaktadır. Austin, söz edimlerini düzsöz edimi, edimsöz edimi ve etkisöz edimi olarak sınıflandırmaktadır. Edimsöz edimleri ise hüküm belirticiler, erk belirticiler, sorumluluk yükleyiciler, davranış belirticiler ve serimleyiciler olmak üzere beş alt ulamda ele alınmaktadır. Bu çalışmada, sözün edimsel gücünden bahseden ve söylemeyi yapmakla eşdeğer tutan Austin’in kuramı temel alınmış ve söz edimi ulamları, Eski Anadolu Türkçesine ait kabul edilen Dede Korkut Hikâyeleri’nden seçilen temsili örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Buna göre hikâyelerde aktarma, karar verme, emir verme, niteleme, tavsiyede bulunma, rica etme, isteme, tercih etme, ad verme, dua/beddua etme, ilan etme, söz verme, meydan okuma, esef duyma, selamlama, yineleme, hatırlatma gibi farklı ulamlarda söz edimi sözcelerine rastlanmaktadır. 
Keywords : Söz Edimi Kuramı, söz edimi ulamları, Dede Korkut Hikâyeleri, söylem çözümlemesi