Sünni Tasavvuf’tan Metafiziğe: Âlem Bir Hayal Midir?

Authors : Sultan Adanır Salihoğlu

Pages : 141-160

Doi:10.15370/maruifd.1455732

View : 144 | Download : 138

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İbnü’l-Arabî, sûfî bir metafizikçi midir yoksa metafizikçi bir sûfî midir? Onun tasavvufî yöntemi uyguladığına dair bilgiler bulunmasına rağmen tasavvufun yöntemine dair eleştirileri ve sûfîlerin pratiklerini metafizik açıdan ele alması onu düşünce tarihinde bir metafizikçi olarak konumlandırmamıza olanak sağlamaktadır. Ancak onun ne bir kuşku ne de entelektüel bir arayış amacıyla klasik anlamda varlığa dair bir araştırmaya girdiğini söylemek mümkün değildir. Onun içerisinde bulunduğu genelde İslam özelde tasavvuf geleneğinin iktiza ettiği dindarlığın neticesinde ulaştığı birtakım özel bilgileri yine özel bir yöntemle yorumlayarak teorisini oluşturduğunu söyleyebiliriz. Kurucu düşünürü olduğu vahdet-i vücûd teorisinin âleme dair ileri sürdüğü en önemli önermelerden biri olan “Âlem bir hayal”dir cümlesi, Hakk’ın Varlığı karşısında imkân halinde bulunan hakikatlerin bu imkân halinden hiç çıkmadıkları ve sürekli olarak Varlığın tecellisine muhtaç oldukları anlamına gelmektedir. Sünni tasavvufta insanın fakir Allah’ın zengin olduğu şeklinde yorumlanan bu hakikat, sûfîleri korku ve ümit ile yola çıkmaya ikna etmiştir. Yolculuğun sonunda varılan idrak -keşf- bütün yolculuğun yeniden yorumlanmasına kapı aralamıştır. Bu itibarla İbnü’l-Arabî’yi, kendi yolculuğunun nihayetinde vakıf olduğu hakikat nedeniyle bir kâşif, düşüncesini hem tasavvufun yöntem, doktrin ve ıstılahlarıyla hem de kitap ve sünnette geçen bilgiler ışığında yorumlayarak anlatmasından dolayı bir tâbirci olarak adlandırabiliriz. Bu çalışmada, ilk dönem tasavvuf eserlerinde yöntem olarak ileri sürülen açlık, halvet, yolculuk gibi birtakım sûfî pratiklerin İbnü’l-Arabî metafiziğinde nasıl bir anlama evrildiği ve İbnü’l-Arabî’nin bütün bir gelenek üzerinden nasıl bir yorum yöntemi geliştirdiği incelenecektir.
Keywords : İbnü\'l Arabi, tasavvuf, hayal, metafizik, varlık