Okur Hakları ve İlkokul Öğrencileri: Bir Farkındalık Araştırması

Authors : Songül Küreci

Pages : 41-70

View : 40 | Download : 63

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Okuma kültürü edinme sürecinde okurun okur haklarına yönelik Pennac’ın (2019) “ROMAN GİBİ Kitaplara ve Okumaya Dair” eserinin dışında doğrudan okurun okur haklarını konu edinen bir araştırma bulunmamaktadır. Okuma araştırmaları söz konusu olduğunda ön plana çıkan veya merak edilen boyutun okurun haklarının olmadığı görülmektedir. Bu araştırma ile okuma kültürünün edinilmesinde en kritik yaş grubunda yer alan ilkokul öğrencilerinin okur haklarına ilişkin algılarının, okur haklarını öğrendiği kaynakların ve karşılaştıkları sorunların belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma nitel araştırma yaklaşımlarından doküman incelemesi yöntemi uygulanarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma 2021-2022 öğretim yılında Ege Bölgesinde bulunan bir devlet okulunda 4. sınıfta eğitim gören 5 şubeden 83’ü kız 75’ i erkek toplam 158 gönüllü öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen kişisel bilgiler ile açık uçlu sorulardan oluşan Okur Hakları Anket Formundan (OHAF) elde edilmiştir. OHAF’ın geliştirilmesi sürecinde araştırmacılar tarafından problem durumunun tanımlanmasının ardından taslak form oluşturulmuştur. Oluşturulan taslak form için biri Türkçe ve diğeri sınıf eğitimi alanında 2 uzmandan görüş alınmıştır. Asıl uygulama öncesi, araştırmaya katılmayacak gönüllü olan dört öğrenciye ön uygulama gerçekleştirilmiştir. Uygulama 35-40 dakika sürmüştür. Soruların anlaşılır olduğu sonucuna ulaşılmış ve ankete son şekli verilmiştir. Araştırma verilerinin analizinde, nitel verilerin analizi yöntemlerinden betimsel analiz yöntemi uygulanılmıştır. Araştırma verilerinin analizi iki araştırmacı ile gerçekleştirilmiştir. Öncelikle öğrenci OHAF Ö1, Ö2 biçiminde kodlanmış, veriler çözümlenmiş ve kodlanarak temalara ulaşılmıştır. Araştırmacılar tarafından bağımsız olarak yapılan kodlamaların uygunluğu, Miles ve Huberman’ın (1994) Güvenirlik= Görüşbirliği/Görüş birliği+Görüş ayrılığı formülünden yararlanılarak hesaplanmıştır. Araştırmacıların kodlamalar arasındaki uyumu %96 olarak bulunmuştur. Bulgular sıklık tabloları ile sunulmuştur. Öğrencilerin görüşlerinden doğrudan alıntılar yapılmıştır. Araştırmanın yöntem bölümü başlığı altında, araştırma modeli, araştırma ortamı ve katılımcılar, veri toplama aracı, veri toplama süreci ve verilerin analizine kadar tüm basamaklardaki işleyişe yönelik yapılan ayrıntılı açıklamalar mevcut araştırmanın geçerliğini artırmıştır. Araştırma sonucunda, öğrencilerin haklarına ilişkin algıları ve öğrendiği kaynaklar ve karşılaştıkları sorunlar belirlenmiştir. Öğrencilerin % 73,4 (116)’ünün okur haklarını hiç bilmedikleri, %26,6 (42)’sının okur haklarından bir kaçını bildiği tespit edilmiştir. Okur haklarına dair bilgileri olduğu tespit edilen 42 öğrencinin cevaplarında okuma ve okumama hakkı (11), istediğini okuma hakkı (19), istediği yerde (25) ve istediği zamanda okuma hakkı (18), yüksek sesle okuma hakkı (15), okudukları ile ilgili sessiz kalma hakkı (2) en çok ifade edilen okur haklarındandır. Öğrencilerin cevaplarında birden fazla okur hakkına yer verdikleri ve bu haklardan en fazla bilinenin istediği yerde, istediği zamanda okuma hakkı olduğu görülmüştür. Okur haklarını öğrenme kaynaklarında ilk sırada öğretmenin (17) ardından annenin (11), babanın (6), yazılı ve görsel basının (6), arkadaşın (2) olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorunların istedikleri kitapları okuyamamaları, kitap okuduktan sonra sorgulanmaları istedikleri zamanda okuyamamaları, sesli okuma yapmalarına getirilen sınırlamalar ve okuma konusunda yapılan zorlamalar ve yetişkinlerin takındığı katı tutumlar olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda öğrencilerin okur haklarına ilişkin yeterli düzeyde bilgiye sahip olmadıkları, okur haklarını kullanabilmeleri için yetişkinlerin bu konudaki bilgi ve desteklerine ihtiyaçları oldukları, bazı öğrencilerin haklarına ilişkin yanlış algılamalar içinde oldukları, öğrencilerin çoğunluğunun haklarını öğretmenden daha sonra annelerinden öğrendiği, en çok karşılaştıkları sorunların ise istedikleri kitapları okuyamamaları, kitap okuduktan sonra sorgulanmaları istedikleri zamanda okuyamamaları, sesli okuma yapmalarına getirilen sınırlamalar ve okuma konusunda yapılan zorlamalar ve yetişkinlerin takındığı katı tutumlar olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords : Okuma, okuma kültürü, okur hakları, ilkokul