The Comparison of Grand Theriac Formulations in Canon of Avicenna and Two Manuscripts From Early Ottoman Medicine

Authors : Rıfat Vedat YILDIRIM

Pages : 247-260

Doi:10.31020/mutftd.442259

View : 19 | Download : 9

Publication Date : 2018-09-17

Article Type : Research Paper

Abstract :Zehirler ve zehirlenmeler tarihin en eski zamanlarından beri insanlığın dikkatini çekmiş zehirler ve panzehirler üzerine pek çok eser vücuda getirilmiştir. Mitridaticum ve theriac formülasyonlarının günümüze aktarılmasında Galenos’un hatırı sayılır bir yerinin olduğu bilinmektedir. Galenos, mithridaticum yapımında kullanılan maddelere İmparator Neron’un özel hekimi olan Andromachus insert ignore into journalissuearticles values(M.S. 1. yy.);’un bazı maddeleri çıkarıp ve bazı maddeler ekleyerek galene adını verdiği başka bir karışım imâl ettiğini belirtmiştir. Galene ifadesi yerine sonraları theriac ifadesinin kullanılmaya başlandığı bilinmekle beraber bunun ne zaman ve nasıl olduğu ulaşılan kaynaklarda belirtilmemektedir. Andromachus tarafından geliştirilen bu theriac insert ignore into journalissuearticles values(tiryâk); bileşiminin İslâm kültürüne de geçtiğini görüyoruz. Theriac , Türk-İslam tıbbında da tiryak olarak telaffuz edilip panzehir anlamı yüklenerek kullanılagelmiştir. Tiryâkın İslâm kültürüne geçişinde rol oynayanlardan birinin Aegina’lı Paulus [Paulus Aeginata insert ignore into journalissuearticles values(625–690);] olduğunu aktarılmaktadır. Aeginalı Paulus hem mitridaticum ’dan hem de theriac ’dan bahsetmektedir. Aeginalı Paulus’un kitaplarının Râzî insert ignore into journalissuearticles values(854-930); tarafından kullanıldığı ve hatta Yuhanna bin Mâseveyh insert ignore into journalissuearticles values(ö. 857);, Huneyn bin İshak insert ignore into journalissuearticles values(813–873); ve Râzî’nin insert ignore into journalissuearticles values(864–930); ilaç listelerinde tiryâktan bahsettiği bilinmektedir. Zaman içerisinde farklı tiryâk formülasyonlarının oluşturulduğu ve farklı amaçlarla kullanıldığı görülmektedir. Bu formüllerden biri de Batı’da grand tiryâk olarak da isimlendirilen tiryâk-ı fârûkdur. Bu araştırmada İbn Sînâ ve iki farklı Osmanlı hekimi olan İbn Şerîf ve Şerefeddîn Sabuncuoğlu’nun verdiği tiryâk-ı fârûk formülleri karşılaştırılmıştır.
Keywords : Tiryâk, Osmanlı eczacılığı, Mürekkep devâlar