Darende Şeyh Hamid-i Velî (Somuncu Baba) Camii Haziresi’ndeki Mezar Taşları

Authors : Emine Güzel

Pages : 154-184

Doi:10.51605/mesned.1543104

View : 110 | Download : 87

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Malatya\\\'nın Darende ilçesindeki Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) (ö. 815/1412) Camii haziresinde bulunan mezar taşları ele alınmıştır. Çalışmamızın amacı daha önce tam ve detaylı olarak incelenmemiş olan mezar taşlarının tamamını incelemektir. Mezarlıktaki konumları dikkate alınarak ele alınan mezar taşları; form yazı içeriği, yazı tipi, süsleme, kullanılan malzeme ve başlıklar açısından değerlendirilmiştir. Halk arasında \\\"Somuncu Baba\\\" lakabıyla meşhur olan Hamid-i Velî Hazretleri, 14. Yüzyılda yaşamış mutasavvıflardandır. O, eserleri ve öğrencileri vasıtasıyla tasavvuf anlayışının yaşadığı dönemi ve sonraki yüzyılları büyük ölçüde etkileyen manevî bir liderdir. I. Beyazıt döneminde yaşayan Şeyh Hamid-i Velî\\\'nin türbesi ve Şeyh Hamid-i Velî Camii 14. yüzyıla tarihlenmektedir. Onun soyundan gelenler tarafından günümüze kadar farklı dönemlerde birçok kez yenilenmiştir. Cami; türbe, hazire, ilave ve yeni cami bölümleri ile müze, kütüphane, havuz ve avludan oluşan külliyenin bir bölümünü oluşturmaktadır. Çalışmamızın ana konusunu oluşturan hazire alanı Şeyh Hamid-i Velî Türbesi\\\'nin kıble yönünde yer almaktadır. Hazirede, tarikat büyükleri ve kendisinin soyundan gelen şeyhlere ait toplam 22 mezar bulunmaktadır. Mezar taşı kitabeleri Arapça ve Osmanlı Türkçesi ile celî sülüs ve celî ta’lîk hat ile yazılmış olup, bunlardan sadece bir tanesi günümüz Türkçesiyle yazılmıştır. Başucu şâhidelerinin tamamı bir başlıkla nihayetlenmiştir. Ölen kişilerin cinsiyet ve mesleklerine göre değişebilen bu başlıklar genellikle erkeklere ait mezar taşlarında görülürler. Çalışmamızda ele aldığımız mezarların erkeklere ait olanlarının başucu şâhidelerinde görülen başlık tipleri sarık, fes, yuvarlak ve oval başlıklar şeklindedir. Sarıklı başlıkların kullanıldığı mezar taşı kitabelerinde hafız, müderris, imam-hatip ve seyyid; fesin kullanıldığı mezar taşında hafız; yuvarlak başlıkların kullanıldığı mezar taşı kitabelerinde paşa, seyyid, şeyh, müftü, hafız ve seyyid; oval başlıkların kullanıldığı mezar taşı kitabelerinde ise şeyh ve seyyid ifadeleri yer almıştır. Ayakucu şâhidelerinde ise başlık yerine tepelik ya da farklı şekillerde nihayetlenen alınlıklar görülür. Söz konusu hazirede incelediğimiz ayakucu şâhideleri çoğunlukla üçgen ya da kaş kemer benzeri alınlıklarla nihayetlendirilmiştir. İçerik olarak farklı özellikler gösteren kitabeler, bir iki istisna haricinde genellikle Allah’ın sıfatlarından oluşan ve Allah’ın yaratıcı, bâkî (daimî, sonsuz) ve hayy (diri, canlı) olduğu anlamına gelen “ya-Hayy, Hüve’l-Bâkî, Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî, Hüve’l-Hallâku’l-Bâkî” şeklindeki kelime ve ibarelerle başlamaktadır. İki kitabe doğrudan ölen kişinin ismiyle başlamış, bir kitabe ise “tarih” kelimesiyle başlamıştır. Kitâbelerde serlevha bölümünde yer alan ve Allah’ın sıfatlarıyla ilgili ilk satırlardan sonra çoğunlukla merhum adına manzum olarak düzenlenmiş ağıt niteliğindeki ifadelerle, mevtânın geriye bıraktıklarından dua talep eden ifadeler yer almıştır. Daha sonra mevtânın kimliğine dair bilgilere yer verilmiştir. Son olarak kitabe, mevtânın ölüm bazen de ölüm ve doğum tarihlerinin yer aldığı satır ile sonlandırılmıştır. Konuyla ilgili yapılmış daha önceki çalışmalarda hazirede yer alan mezar taşlarından sadece birkaç tanesine yer verilmiş ve hazire bir bütün olarak ele alınmamıştır. Ele alınan sayılı mezar taşı kitabelerinde ise bazı kelimeler ya yanlış okunmuş ya da okunamamıştır. Bu çalışmamızda hazirede yer alan 22 mezarın tamamı incelenmiş, yanlış okunan kısımlar tarafımızca düzeltilmiş, okunamayan kısımlar okunmuştur.
Keywords : Somuncu Baba, Darende, Hamid-i Velî, başlık, hazire, kitabe, mezar taşı.