Bir Sûfî Olarak Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-Nevevî (ö. 676/1277)

Authors : Mehmet Emin Bener

Pages : 224-245

Doi:10.51605/mesned.1544683

View : 88 | Download : 106

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İmam Nevevî hicri yedinci yüzyılda yaşamış, Şâfiî mezhebinin önde gelen âlimlerinden birisidir. İslâmî ilimlerin birçok alanında eser vermiş olmasına rağmen özellikle fıkıh ve hadis alanında telif ettiği eserleriyle tanınır. Hadis ilmine dair vukufiyeti hasebiyle kendisine “Hadis âlimlerinin efendisi” lakabı verilen Nevevî, Şâfiî fıkhında dönemin en büyük âlimi olarak kabul edilir. Her ne kadar bu yönü arka planda kalmışsa da o, aynı zamanda zâhidâne bir yaşamla temayüz eden muhakkik sûfîdir. Daha çok muhaddis ve fakih şahsiyetiyle öne çıkmasının, onu ideal bir sûfî profiline yaklaştırdığı söylenebilir. Nitekim Serî es-Sakatî’nin, henüz küçük yaşlarda tasavvuf meclislerine devam eden yeğeni Cüneyd-i Bağdâdî’yi öncelikle şerʻî ilimlerin tahsiline teşvik ederek ona “Allah seni sûfî hadisçi değil, hadisçi sûfî kılsın.” şeklinde dua etmesi ve Şâzelî sûfîlerden Ahmed Zerrûk’un Kavâidü’t-tasavvuf adlı eserinde tasavvuf olmadan fıkıhla yetinilebileceğini; ancak fıkıh olmadan tasavvufla yetinilemeyeceğini, bundan dolayı sûfî büyüklerin “Fakîh-sûfî ol; ancak sûfî-fakih olma!” dediğini haber vermesi bu görüşü destekler mahiyettedir. Önemli bir ilmî şahsiyet olması itibariyle Nevevî’nin hayatını konu alan birçok biyografik eser telif edilmiştir. Ayrıca meşhur tabakat kitaplarında da onun hayatına dair bilgilere yer verilmektedir. Bu kaynaklarda onun zühd hayatını ortaya koyan ve sûfî şahsiyetini tanıtan mühim bilgiler yer almaktadır. Buna göre onun henüz küçükken bazı mükaşefelere nail olduğu aktarılır. Şeyhi Yâsî el-Merâkeşi ile de henüz çocukluk yıllarında tanışır. Şâzelîyye Tarikatına mensup olan bu zâtın tavsiyesi üzerine babası onu Şam’a götürür ve dönemin büyük âlimlerinin rahle-i tedrisatından geçer. Akabinde hacca gider ve hacdan döndükten sonra talebeleri ve babasına dayandırılan rivayete göre ilâhî bir lütfa mazhar olur ve kalbi marifetle dolar. Henüz otuzbeş yaşında dönemin en prestijli medresesi olan “Dârü’l-hadîsi’l-eşrefiyye”nin hocalığına getirilen Nevevî, takvâ ve verâsıyla ilim ehli arasında darb-ı mesel haline gelir. O, vefatına kadar şeyhi ile olan bağını koparmamış, birçok meseleyi onunla istişare etmeye devam etmiştir. Siyâsî ve iktisadi krizlerin hüküm sürdüğü bir dönemde yaşayan Nevevî, halkın sıkıntılarına tercüman olur ve hiçbir âlimin cesaret etmediği fetvaları vererek Sultan Baybars’ı bazı haksız tasarruflarından vazgeçirir. Melâmî bir kişiliğe sahip olan Nevevî, kendisi için kullanılan övgü ifadelerine tepki göstererek dini ihyâ eden manasına gelen “Muhyiddin” lakabıyla onu çağıranlara hakkını helal etmeyeceğini söyler. Tasavvufa dair Makâsıdü’l-İmâm en-Nevevî fi’t-tevhîd ve’l-ibâdât ve usûli’t-tasavvuf ile Bustânü’l-ârifîn isimlerini verdiği iki eseri vardır. Bunların dışında yaptığı günlük evrâdı ihtiva eden risalesi tüm islam coğrafyasında elden ele dolaşır. Hadis ilmine dair kaleme aldığı ve tasavvufî içeriğe sahip olan Riyâzü’s-Sâlihîn adlı eser günümüzde hem ülkemizde hem de diğer islam ülkelerinde sohbet meclislerinde okunmaya ve okutulmaya devam etmektedir. Bunu, onun ilmi müktesebatının bereketi olarak görmek mümkündür. Bazı kaynaklar Şâzeliyye’nin Nevevîyye kolunu ona nispet etse de biz bu bilgiyi teyit edecek güçlü bir delile ulaşamadık. Nevevî’nin tasavvufî görüşlerini ele alan akademik bir çalışma bulunmakla beraber bu çalışmada onun sûfî şahsiyetine pek değinilmemiştir. Bu çalışma onun ihmal edilmiş bu yönünü tanıtmayı amaçlamaktadır.
Keywords : Tasavvuf, Nevevî, Zühd, Kutub, Şâzeliyye