Aristoteles’te Ortak Duyu ve Hayal Gücünün Birliği Üzerine

Authors : Yasin Gurur SEV

Pages : 255-265

View : 23 | Download : 13

Publication Date : 2019-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Aristoteles’in canlılığın ilkesi ya da can anlamında ruhu [ psykhê ] temellendirdiği ve ağırlıklı olarak hayvan ruhu üzerinde durduğu eseri   Ruh Üzerine ’de hayvan ruhunu karakterize eden duyumsama mekanizması ayrıntılı olarak irdelenir. Buna göre duyumsama, duyulur cismin maddesiz biçimini bir ortam aracılığıyla almaktır. Burada biçimden kasıt, söz konusu duyuluru oluşturan öğelerin karışım oranıdır [ logos ]. Duyumsama hareketiyle duyu organı mütekabili olan duyulurdaki oranı alır, duyulura benzer hale gelir. “Duyum” [ aisthêsis ] bir orta olan duyu organının doğal oranıyla duyu organının dönüştüğü duyulurun oranı arasındaki farktır [ diaphora ]. Bu farkı ayıklamak [ krinein ] da duyuya düşer ve buna “algı” demek mümkündür. Kendine has mütekabilleri olan beş özel duyu vardır. Öte yandan, bazı duyulurlar bir duyuya özgü değildir, birden fazla duyu tarafından duyumsanabilirler. Bunlara “ortak duyulurlar” denir. Bunları “ortak olan” ya da “ortak duyu” [ koinê aisthêsis ] duyumsar. Ayrıca tek tek özel duyulurların mütekabillerinin birbirinden ayırılması da bu ortak duyuya düşer. Dahası, “bilinç” denebilecek olan “duyumsadığını duyumsama” da bu ortak duyunun işidir. Duyumların bir de kalıntıları vardır ki, bunları duyulur cisim erişim alanında olmadığında canlandıran yetiye “hayal gücü” [ phantasia ] denir. Hayal gücü bu kalıntıları canlandırarak bütün hayvanlara iştah [ oreksis ] ve insanlara akletme malzemesi olarak hayaller hazırlar. Bu iki ruh gücünün birbirinden ayrı şeyler olduğu düşünülegelmiştir. Ne var ki ortak duyu ve hayal gücü arasındaki ayrım göründüğü kadar keskin değildir.
Keywords : ruh, hayvan, duyum, ortak duyu, bilinç, hayal gücü