Fıkıh Usûlündeki Haram li-gayrihi Merkezli Tartışmaların Fürû-ı Fıkha Yansımaları

Authors : İbrahim Sizgen

Pages : 131-169

Doi:10.56720/mevzu.1454390

View : 132 | Download : 104

Publication Date : 2024-09-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Şâri‘in mükellef olan bireyden herhangi bir fiili yapmasını veya yapma-masını istemesi ya da onu yapıp yapmama arasında muhayyer bırakması olarak tanımlanan ve teklîfî hükmün çeşitlerinden biri olan haram kavramı, kendi içerisinde haram li-zâtihî ve haram li-gayrihî olmak üzere ikiye ayrılır. Bu çalışmada usûlcülerin haram li-gayrihî kavramına yaklaşımları, fıkhî bazı meseleler ekseninde nitel araştırma yöntemi kullanılarak ele alınmıştır. Usûl literatüründe haram li-gayrihî kavramının teklîfî hüküm ifade eden ıstılâhî bir tabir olarak istimal edilmesi geç döneme rastlamaktadır. Bu yüzden klasik usûl eserlerinde haram li-gayrihî kavramının terim manasına ilişkin net bir tanımın yapılmadığını söylemek mümkündür. Çalışma, haram li-gayrihî mefhumunun usûl kaynaklarında hangi taksim altında incelendiği, hükmü, sebep ve çeşitleri yanında haram li-zâtihî mefhumundan ayrıştığı bazı noktaların izahı yanında buna örneklik teşkil edebilecek bazı füru meselelerinden müteşekkildir. Binaenaleyh bu çalışmada ilgili mefhumun konu edildiği fıkhî bazı meseleler, pek çok usûl bilgininin görüş ve delilleri ışığında tematik olarak incelenmiştir. Haram li-gayrihî kavramı ve ona taalluk eden hususların açıklığa kavuşturulması, füru-ı fıkıhta bazı meselelerin “tahrîmen mekruh, bâtıl ya da fâsid” cihetinden hükme bağlanmasına sebebiyet veren durumun bilinmesi açısından önem arz etmektedir. Bahse konu durum, haram li-gayrihî kavra-mının ortaya çıkmasında önemli paya sahip olan nehyin fesâdı mı yoksa butlânı mı gerektirdiği meselesi çerçevesinde ele alındığı tespit edilmiştir. Bu açıdan özellikle Hanefî usûlcülere göre, haram li-gayrihî kabilinden değerlendirilen meselelerin, genellikle “tahrîmen mekruh”; cumhur-ı fukahaya göre ise “haram” şeklinde hükme bağlandığı gözlemlenmiştir.
Keywords : Fıkıh Usûlü, Fesad, Butlan, Haram li gayrihî, Fürû ı fıkıh