Muʿtezilî Bilimsel Açıklama Teorisi ve Olağanüstü Fenomenlerin İzahı

Authors : Hayrettin Nebi Güdekli

Pages : 1-31

Doi:10.56720/mevzu.1524407

View : 268 | Download : 218

Publication Date : 2025-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede klasik dönem Muʿtezile kelâmcılarının olağanüstü feno-menlere ilişkin yaklaşım biçimlerine yönelik teorik bir çerçeve sunulmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Muʿtezile kelâmcılarının olağanüstü fenomenlere ilişkin yaklaşımlarının onların bilgi/bilim ve varlık/evren ile ilgili açıklama-larıyla ne ölçüde uyumlu olduğu sorusu ele alınacaktır. Makalede öncelikle Muʿtezile kelâmcılarının bilgi/bilim ve varlık/evren ile ilgili geliştirdikleri farklı açıklama biçimleri ana hatlarıyla serimlenecek, ardından olağanüstü fenomenlerin söz konusu açıklama modelleri çerçevesinde nasıl izah edildi-ğine geçilecektir. Burada söz konusu fenomenlere ilişkin olağanüstü feno-menler (ontolojik doğaüstü); olağanüstü görünümünde olan, ancak gerçekte doğal olan fenomenler (sahte-olağanüstü) ve olağanüstü ancak doğal feno-menler (epistemolojik olağanüstü) şeklinde bir tasnif önerilerek Muʿtezile kelâmındaki bilimsel açıklama modellerinin bu tasnif altında yer alan tikel fenomenleri ne ölçüde izah ettiği sorusu soruşturulacaktır. Bu çerçevede cevher-arazcı, tabiatçı ve cevher-arazcı, tabiatçı ve anti-atomcu şeklinde üç modelin sırasıyla mûcizeleri, sihir, büyü, el çabukluğu gibi olağanüstü görü-nümlü fenomenleri ve epistemolojik olağanüstü fenomenleri nasıl açıkladı-ğını ortaya koymaya çalışacağız. Söz konusu fenomenlerin izahında gerek cevher-arazcı/anti-tabiatçı kelâmcıların tevlîd ve iʿtimâd teorilerine gerek tabiatçı kelâmcıların mahallin tabiatı ve kümûn-zuhûr teorilerine referansta bulunduklarını gözlemlesek de onların bu tür fenomenleri nihai anlamda metafiziksel ilke zemininde nasıl açıkladıklarını ortaya koymaya çalışacağız.
Keywords : Muʿtezile, Olağanüstü Fenomen, Tabiat, Mûcize, Nedensellik, Bilimsel Açık-lama