Molla Hüsrev’e Göre Geniş Zamanlı (Müvessa’) Vacipler

Authors : Hadi Sofuoğlu

Pages : 859-896

Doi:10.56720/mevzu.1608802

View : 37 | Download : 51

Publication Date : 2025-03-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, İslam hukuk usulünde müvessa‘ (geniş zamanlı) vacipler konusunu Osmanlı dönemi fıkıh usulcülerinden Molla Hüsrev’in “Mirḳātü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl” ve şerhi “Mirʾâtü’l-uṣûl fî şerḥi Mirḳāti’l-vüṣûl” adlı eserleri çerçevesinde nitel araştırma yöntemi ile derinlemesine metin analizi yapmak suretiyle incelemektedir. Müvessa‘ vacipler, fıkıh usulünde Şâri ta-rafından belli bir vakitle ilişkilendirilmiş vacipleri konu edinen “muvakkat vacipler” başlığı altında ele alınır. Belirlenen zaman dilimi içinde hem emre-dilen vacibin hem de benzer diğer yükümlülüklerin yapılabilmesi mümkün-dür. Bu bakımda usulcüler, mükellefin ne zaman eda ile yükümlü sayıldığı, başka bir değişle vaktin hangi anının edaya sebep veya edanın geçerliliği için şart olduğu konularını tartışmışlardır. Molla Hüsrev de eserlerinde ko-nuyu en kapsamlı bir şekilde ele alan ve tartışan müelliflerden biridir. O eserlerinde genellikle Hanefî mezhebinin yaklaşımını yansıtmakla beraber zaman zaman kendine özgü açıklamalarla mezhep içindeki farklı duruşunu da ortaya koymuştur. Ayrıca, Şâfiî mezhebi gibi diğer mezheplere mensup usulcülerin görüşlerini yer yer eleştirerek konuyu mukayeseli bir perspektifte değerlendirmektedir. Bu bağlamda önemli gördüğümüz müvessa‘ vacipler meselesi güncel literatürde detaylı bir şekilde incelenmediği tespit edildiğin-den makalenin konusu haline gelmiştir. Konunun Molla Hüsrev perspekti-fiyle ele alınmasının nedeni de onun diğer usulcülere göre konuyu en kap-samlı bir şekilde ele alması, mukayeseli bir şekilde incelemesi, diğer görüşlere değinmesi ve eleştirmesi, muhtemel veya vaki sorulara kendi görüşlerine göre cevap vermesidir. Bu bakımdan çalışma aynı zamanda Molla Hüs-rev’in özgün görüşlerinin usul ilmi içindeki yerini tespit etmeyi de amaçla-maktadır. Molla Hüsrev, vakitle kayıtlı vacipleri dar, geniş ve meşkuk vakit-li vacipler olarak ele alırken vakti zarf, şart ve sebep olarak sınıflandırmak-tadır. Bunu yaparken söz konusu ayrımın vakitle kayıtlı vaciplerde yüküm-lülüğün ortaya çıkması, zamanında edası ve ertelenmesi üzerindeki etkileri-ni mezhep içi ve mezhepler arası tartışmalara yer vererek detaylandırmakta ve kendi görüşlerini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, makale sadece Ha-nefî mezhebi içindeki doktriner çeşitlilikleri ve farklılıkları ortaya çıkarmakla kalmamakta; aynı zamanda, Molla Hüsrev’in kendi dönemindeki ve önceki dönemlerdeki fıkıh usulü yazımına yaptığı katkıları analiz ederek, onun mezhep içi ve mezhepler arası tartışmalar içerisindeki yerini de konumlan-dırmaya çalışmaktadır. Son olarak, Molla Hüsrev’in eserleriyle doğrudan bir etkileşime giren bu makale, İslam hukukunda vakit kavramının teorik temel-lerine dair literatüre mütevazı bir katkı sunmayı hedeflemektedir.
Keywords : İslam Hukuku, Fıkıh Usulü, Müvessa‘ Vacipler, Vakit, Molla Hüsrev