KAZAN BEY OĞLU URUZ BEY’İN TUTSAK OLDUĞU BOY’UN COĞRAFYASI

Authors : Dursun Can Eyüboğlu

Pages : 38-68

Doi:10.55774/mikad.1534931

View : 61 | Download : 61

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkler için bir övünç kaynağı olan Dede Korkut Destanları, Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürünün temel bir eseridir. Dede Korkut çok sayıda varyantları, nüshaları, yazmaları, derlemeleri olan geniş bir alandır. Türklerin ve atalarının tarihi süreçte tecrübe ettikleri medeniyet daireleri sözlü kültür ürünlerine ve Dede Korkut’a yansımıştır. Dede Korkut’ta birçok zaman ve mekan vardır. Dede Korkut’ta Oğuzların birçok hareketlerinin altyapısında coğrafya etkili olmuştur. Dede Korkut’un birçok tarihi varyantı veya Dede Korkut hakkında bilgi veren tarihi kaynaklar destanları Orta Asya ile ilişkilendirmektedir. Destanlar Orta Asya’da/geniş Avrasya coğrafyasında ortaya çıkmış, tarihi süreçte Anadolu-Azerbaycan coğrafyasında mahallileşmiştir. Dede Korkut Kitabı’ndaki dördüncü boy Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boy’dur. Boyun konusu, bir oğulun tutsak düşmesi ve babası tarafından kurtarılmasıdır. Genç ve tecrübesiz bir oğulun babasından alplığı, savaşmayı öğrenmek istemesi, bunun için çıkılan av sırasında düşmana tutsak düşmesi ve babası, anası, Oğuz beyleri tarafından kurtarılmasını anlatmaktadır. Bu boy Dede Korkut’ta çok kişinin adının geçtiği boylardan biridir. Boyun başkahramanı Salur Kazan’dır. Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boy’da tarihi-coğrafi-edebi-kültürel olarak başlıca iki coğrafi tabaka bulunmaktadır: Alt Coğrafya ve Üst Coğrafya. Boyun Orazın Kola Tüşmeki adlı Türkmenistan varyantının olması, boyda geçen birçok yer adı, bu boyun Oğuzların Hazar’ın batısına, Anadolu-Azerbaycan’a göçlerinden önceye, Orta Asya’da bulundukları 10.-11. yüzyıllardan daha eski bir tarihe ait olduğunu göstermektedir. Anlatıda yer alan motifler, anlatının varyantları ve ilişkili anlatılar geniş bir coğrafyada görülmektedir. Bu boy Dede Korkut’ta çok yer adının geçtiği boylardan biridir. Ancak destana konu olan olaylar genellikle bir iki bölgede geçmektedir. Destandaki yer adlarının çoğu anlatıya sonradan katılmıştır. Boyda Oğuzların Sir Derya boyunca uzanan Karadağ çevresinde yaşadıkları görülmektedir. Destanda Demirkapı/Derbent de önemli yerlerden biridir. Bu coğrafya Batı Göktürk-Türgiş coğrafyasıdır. Adı genellikle bir kez geçen yer adları ise üst coğrafyada Doğu Anadolu-Azerbaycan-Kafkasya bölgesinde olmalıdır. Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boy’da Ağca-Kala, Ağlağan, Aksaka Kalası, Arafat, Bayburd Hisarı, Cızığlar, Demirkapı, Gökçe Dağ, Hemid, Kan Apkaza Eli, Karadağ, Karadeniz, Kara Dere, Kazılık Dağı, Merdin Kalası, Oğuz Eli/Oğuz, Sürmelü, Talı Saz, Tatyan Kalesi yer adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Tutsak Olduğu Boy’un coğrafyası incelenmiştir.
Keywords : Dede Korkut, Salur Kazan, Uruz, Destan, Coğrafya