ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI

Authors : Ruşen ALİZADE

Pages : 1361-1375

Doi:10.12981/mahder.808408

View : 22 | Download : 2

Publication Date : 2020-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede Şamanlık olgusu bir arketip olarak ele alınmış ve bu olgunun özellikle ozanlık ve aşıklık gibi olgulara kaynaklık ettiği tespit edilmiştir. Şamanlığın Türk kültür tarihine daha çok kültürel olgu niteliğinde yansıdığı belirlenmiş ve Türk topluluklarının şamana veya şamanlara inanmaları gibi önemli hususlar da incelenmiştir. Şamanların dini ve dünyevi rehber olduklarına dair meseleler tahlil süzgecinden geçirilmiş, onların gerçekleştirdiği ayin ve merasimlerin etkisi üzerinde durulmuş ve ilerici özelliklere sahip olup eski bilgilerin yeniden ortaya çıkmasındaki rolleri de değerlendirilmiştir. Ozan ve âşık paradigmalarının tek kaynaktan -arketipten- beslendiğine vurgu yapılmış ve bu paradigmaların bünyesinde bulunan tipolojik benzerliklerin arketipsel katmandan esinlenerek oluştuğu kanısına varılmıştır. Şamanlık olgusunun doğrudan ozanlık geleneğine etki edip âşık sanatına dönüşmesinin tarihsel bir zorunluluk olduğuna değinilmiş, âşıklık aşamasına özgü olan etkenler tanımlanmış ve seyahat olgusunun da hem şaman dünya görüşünde hem de âşık yaratıcılığında etkili olduğuna dair yorumlar aktarılmıştır. Âşıklık olgusunun bazı geleneksel özellikleri içine aldığı kaydedilmiş ve söz konusu olguyla ilgili bulunan kaynakların pek çoğunun temelinde ilkel ve bağdaştırıcı düşüncenin bulunduğu da öne sürülmüştür. Ozanlık geleneğinden âşıklık geleneğine geçiş aşamasında kültürel katmanların yer değiştirdiği gözlemlenirken Türk uluslarındaki âşıklık olgusunun çeşitli adlar altında ortaya çıktığı ve yer değiştirme olayının daha çok İslamiyet ile ilgili olduğu kanıtlanmıştır. Bu bağlamda âşıklık olgusunun ortaya çıkmasında sosyal refah aşamasının da etkili olduğuna dair bilgiler verilmiştir.
Keywords : Şamanlık, arketip, ozanlık, âşıklık olgusu, gelenek