TARANÇI AĞZINDA YAZILMIŞ SAAT-NAME ESERİNİN SES UYUMLARI YÖNÜNDEN İNCELEMESİ

Authors : Fatih Çelik

Pages : 727-752

Doi:10.12981/mahder.1433220

View : 41 | Download : 60

Publication Date : 2024-06-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Çoğunluğunun Doğu Türkistan’da yaşadığı Uygur Türkleri çok eski tarihlerden bu yana bu bölgede Çinliler ile mücadele halinde olmuştur. Çinlilere karşı sürekli bir bağımsızlık mücadelesi verilmiş, bazı dönemlerde beylikler, hanlıklar kurmuştur. Fakat günümüzde tekrar Çin zulmü ve baskısı devam etmektedir. Uygurların bir kolu olan Tarançı Türkleri İli havzasına yerleşmişler, burada Çinliler ile girdikleri mücadeleyi kazanmışlar ve 1864 yılında Tarançı Beyliğini kurmuşlardır. Fakat bölgede mücadele devam etmiş kısa bir süre sonra Rusların işgaliyle karşılaşmışlar. Rusların bölgede kısa süren işgalinin ardından bu bölgeyi tekrar Çinliler işgal etmiştir. Milli ve medeni gelişmede çok ileri olan Uygur Türkleri o dönemde de Tarançı ağzında yazılmış birçok eser bırakmıştır. Bunlardan biri incelediğimiz Sa’at-name isimli bu eserdir. Kurban Niyaz tarafından Uygur Türkçesinin Tarançı ağzı ile yazılan Saat-name isimli eser N. Katanov tarafından bulunarak 9 Nisan 1897 tarihinde Rusça tercümesi yayımlanmıştır. Katanov’un bu çalışmasında, eserin herhangi bir dil incelemesi ve transkripsiyonunu yapmamıştır. Bu çalışmada Sa’at-name isimli eserin transkripsiyonu ve çevirisi yapılmış ardından eserde geçen ses uyumları üzerinde durulmuştur. Çalışmada metin üzerinden yola çıkılarak ilk olarak kalınlık-incelik uyumu, ikinci olarak düzlük-yuvarlaklık uyumu ve son olarak da ünsüz uyumlarının Tarançı ağzındaki durumu tespit edilmiştir. Çalışmanın devamında orijinal metnin, transkripsiyonun ve çevirinin bir kısmı verilmiştir.
Keywords : Uygur Türkleri, Tarançı ağzı, Ses Uyumları, lehçeler