SÜMMANİ AĞZI İLE SÖYLENEN TÜRKÜLERDE ÜSLUP BELİRLEYİCİ UNSURLAR

Authors : Emre Düzenli

Pages : 1354-1373

Doi:10.12981/mahder.1461779

View : 123 | Download : 121

Publication Date : 2024-09-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın amacı, Türk halk müziğinde “Sümmani ağzı” olarak bilinen üslubu meydana getiren yapısal özellikleri, analitik bir yaklaşım ile ele alarak açıklamaktır. Bu amaç doğrultusunda; öncelikle konuya ilişkin kaynaklarda yapılan tanımlar ve açıklamalar incelenerek Sümmani ağzı ile söylenen türküler tespit edilmiştir. Ardından bu eserlerin yapısal organizasyon analizi gerçekleştirilmiş ve analiz sonucunda elde edilen bulgular ışığında sonuçlara ulaşılmıştır. Analiz kapsamında, eserlerde kullanılan yapı, vezin, usûl ve makama ilişkin unsurlar incelenmiş; dizeyi meydana getiren hecelerin eser içerisindeki değerlerini gösteren îka yapıları belirlenerek söz konusu unsurlar ile îka arasındaki ilişkiyi ortaya çıkaran bulgulara ulaşılmıştır. Örneğin, eserlerde karakteristik olarak kullanılan 11’li hece veznine sahip şiirlerin dizeleri, çoğunlukla üç usûl devrine taksim edilmekte ve bu taksimat büyük oranda aynı îka kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Îka, söz konusu eserlerde sıkça karşılaşılan bir yapı ve bu yapı içerisindeki belli bir ezgi kurgusu ile uyum içerisinde kullanılmaktadır. Genel itibarıyla, kıtayı meydana getiren ilk iki dize A1 döneminin ezgisi ile örülmekte, üçüncü ve dördüncü dizeler ise çeşitli ezgisel farklılıklar ve aynı îka yapısı ile tekrarlanarak A2 dönemini oluşturmaktadır. Ardından üçüncü ve dördüncü dizelerin yeni bir ezgisel tema ile tekrarlanması neticesinde B dönemi ve üsluba has yapı (A1A2B) meydana gelmektedir. Ayrıca, incelenen üslubun önemli bileşenlerinden biri olan makamsal yapı, söz konusu repertuvar için karakteristik olan motifler çerçevesinde şekillenmektedir. Çalışma kapsamında elde edilen bulgular neticesinde; Sümmani ağzı ile söylenen türkülerde üslubu belirleyen yapı, vezin, usûl ve makama dair unsurlara ek olarak, îkanın belirleyici ve bütünleştirici rolü ortaya konmuştur.
Keywords : Sümmani Ağzı, Form, Makam, Usûl, Îka