TEPEGÖZLERLE MÜCADELE EKSENİNDE MİMETİK ARZU: BASAT VE ODYSSEUS ÜZERİNDEN KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Authors : Kemal Çinko

Pages : 1192-1212

Doi:10.12981/mahder.1513102

View : 313 | Download : 225

Publication Date : 2024-09-23

Article Type : Research Paper

Abstract :Türk edebiyatının en köklü eserlerinden biri Dede Korkut destanî anlatmalarıdır. Bu anlatmalar, Oğuzların yaşayışlarının, hayatı anlamlandırmalarının, ülkülerinin, faziletlerinin ve meziyetlerinin; nazmın ve nesrin bir arada kullanılarak anlatıldığı kadim bir Oğuznâme niteliğindedir. Anlatılar, bu açıdan anlamsal bir derinliğe sahiptir. Bu derinlik, onları farklı şekilde yorumlama noktasında araştırmacılara çeşitli imkânlar tanımaktadır. Dede Korkut boyları içinde böyle bir derinliğe sahip olan yaygın anlatılardan biri, Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü anlatıdır. Basat’ın Tepegöz’e karşı olan mücadelesi ile Yunan destanı Odysseia’da geçen Odysseus ile tek gözlü dev Polyphemus’un mücadelesi, anlatılardaki çeşitli ayrıntılar noktasında önemli benzerlikler taşımaktadır. Final sahneleri ise bu anlatıların ayrıştıkları en belirgin noktalardan biri olma özelliğindedir. Basat, anlatının sonunda Tepegöz’ü öldürmüştür. Odysseus ise Polyphemus’u sadece kör etmekle yetinmiştir. Çalışmada motifler, kişiler, kişilerin faaliyetleri, nesneler, mekânlar vb. çeşitli açılardan benzerlik taşıyan bu anlatıların, finaldeki öldürme-yaralama olayı noktasında neden farklılaştıkları incelenmiştir. İncelemede Basat ve Odysseus özelinde farklılaşan öldürme arzusu, René Girard’ın “mimetik arzu” yaklaşımı vasıtasıyla sorgulanmıştır. Girard, mimetik arzu kavramı ile arzunun taklitçi bir tabiata sahip olduğunu iddia etmektedir. Bu arzu oluşumunda üçlü bir yapı söz konusudur. Özne, nesne ve dolayımlayıcı bu yapının sacayaklarını oluşturmaktadır. Çalışmada Basat’ın öldürme arzusu ortaya konmaya çalışılırken onunla birçok yönden benzeşen Odysseus’un mücadelesi karşılaştırılmış; Basat’ın devi öldürme noktasında kurduğu arzu üçgeni, yüzeyden derine inilerek belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak Basat’ın, devi öldürme noktasında alplık sembolü kimlikleri kendine model aldığı fark edilmiştir. Yunan destanında ise Odysseus’un kendisini yönlendiren yani arzusunu şekillendiren dolayımlayıcılardan yoksun olduğu görülmüş; kahramanın, bu dolayımlayıcı yoksunluğundan dolayı devi öldürmeden bıraktığı yorumu yapılmıştır. Ayrıca Odysseus’un kendini kanıtlamış bir kahraman olduğu anlaşılmış ve onun devle olan mücadelesinin, kendi eposunun yalnızca küçük bir epizodunu oluşturduğu fark edilmiştir. Odysseus’un aksine üstün bir alplık seviyesine ulaşma arzusunda olan Basat ise bu temel arzusuna ulaşmak, kendini kanıtlamak ve özündeki alplığı ortaya çıkarmak için Tepegöz’ü tamamen ortadan kaldırmak durumunda kalmıştır.
Keywords : Dede Korkut, Basat, Odysseus, Tepegöz, Mimetik Arzu