DERSU UZALA: NANAY ANİMİZMİNE ÖTEKİNİN GÖZÜNDEN BAKMAK

Authors : Duygu Özakın

Pages : 2122-2141

Doi:10.12981/mahder.1524129

View : 39 | Download : 43

Publication Date : 2024-12-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada Rus yazar, gezgin ve askerî oryantalist Vladimir Klavdiyeviç Arsenyev’in (1872-1930) Uzak Doğu Rusyası’nda yürütülen keşif gezilerini öykülediği ve etnografik gözlemlerini aktardığı Dersu Uzala adlı günce-romanı konu edinilmiştir. Arsenyev’in bölgede tanıştığı Dersu Uzala, Sibirya’nın yerli halklarından Nanaylara mensup bir avcıdır. Şamanizmi benimseyen bu halkın doğa kavrayışı, etraflarını kuşatan tüm nesnelere birer ruh atfettikleri animizme dayanır. Bilimsel formasyonunu devrin yaygın etnografik kabulleri doğrultusunda şekillendiren Arsenyev ise Nanayların doğayla iletişim pratiklerini, ilkel zihnin kalıntıları olarak yorumlar. Ancak yazar, Dersu’yu yakından tanıdıkça, sözde gelişmiş kentlerde mücadele ettiği benmerkezcilik ve duyarsızlıkla, avcının aynı yeryüzünü paylaştığı canlı-cansız tüm varlıklara gösterdiği karşılıksız merhamet ve hassasiyeti kıyaslamaya başlar. Arsenyev’in sahada edindiği tecrübe, vahşi ve uygar kavramlarına ilişkin Batı merkezli yargılarını, köklü bir dönüşüme uğratır. Devrim ve savaş yıllarında Sovyet otoriteleri ile fikir ayrılığına düşen, eserleri sansürlenen ve aile üyeleri çalışma kampına gönderilip kurşuna dizilen yazarın ömrünün son demleri, derinden bağlandığı Dersu’ya ve bir zamanlar ilkellikle damgaladığı yaşam tarzına yeniden kavuşabilmenin hayaliyle geçer. Bu çalışmada, Rus edebiyatında Nanay imgesine yönelik bir çözümleme ortaya koymak ve Nanay animizminin, Rus bilim camiasında nasıl yorumlandığına dair genel bir çerçeve çizmek amaçlanmıştır. Bu amaçla Arsenyev’in makalelerinden, roman ve mektuplarından; ayrıca Nanay inanışlarının incelendiği ilk folklor kaynaklarından ve çağdaş Rus araştırmacıların Nanay animizmi üzerine kaleme aldıkları güncel yayınlardan faydalanılmıştır. Çalışmada, “ilkel toplum” söyleminin, Çarlık döneminde başlatılan yayılmacılık faaliyetleri kapsamında, hâkim kültürün menfaatlerine hizmet edecek biçimde sahiplenildiği; ancak Arsenyev’in eserlerinde aynı söylemin, Rusya’nın küçük halkları lehine sorgulandığı ortaya konulmuştur.
Keywords : Dersu Uzala, Nanaylar, Sibirya’nın Yerli Halkları, Animizm, Vladimir Arsenyev