JAKOBENİZME KARŞI MUHAFAZAKARLIĞIN MEYDAN OKUYUŞU: SAİD HALİM PAŞA

Authors : Halis ÇETİN

Pages : 104-144

View : 15 | Download : 10

Publication Date : 2022-01-03

Article Type : Research Paper

Abstract :Fransız Devriminden günümüze Osmanlı-Türk modernleşme sürecinde iki tarz-ı siyaset birbiri ile çatışma içerisinde olmuştur: Jakoben devrimcilik ve muhafazakar evrimcilik. Osmanlı-Türk modernleşme yöneticileri ve aydınları örnek aldığı Fransız devrimci geleneğinin izinden giderek jakoben devrimci modernleşme tarz-ı siyasetini uygulamış ve bu geleneği hiçbir yöntemsel kırılma göstermeden Cumhuriyete miras bırakmıştır. Osmanlı modernleşme süreci içinde her ne kadar iktidara gelen ve yönetimi etkileyen asli güç temsilcileri jakoben devrimci tarz-ı siyaseti benimseyip uygulamış olan muktedir bir kesim olsa da onlar karşısında muhafazakar evrimci tarz-ı siyaset geleneğini tercih etmiş devlet erkanı ve aydınlar da olmuştur. Bu bağlamda hiç şüphesiz her iki modernleşme tarz-ı siyaset arasındaki farkları ve çatışmaları en iyi analiz edecek karşılaştırmalı metin birikimine sahip en önemli temsilci Osmanlı-Türk muhafazakar evrimci geleneğin kurucusu Said Halim Paşa’dır. Osmanlının Tanzimat ile başlayan modernleşme krizlerine çözüm bulma arayışlarını ve bu arayışlar için kullandığı jakoben yön, yöntem ve yönetimleri tam zıt bir kutup olan muhafazakar evrimci modernleşme açısından eleştiren Said Halim Paşa, bir devlet adamı olduğu kadar güçlü bir entelektüel olarak da yüz yıl önce kendisinden önceki yüzyıla dair ‘Buhranlarımız’ eserini yazarak sonraki kuşaklara iki yüzyıllık bir tarihsel bakış açısı kazandırmıştır. Paşa, döneminin tüm modernleşme krizlerini sebepleri, sonuçları, yönü, yöntemi ve yönetimi bağlamında ‘kritik’ etmiştir. Paşa yazdığı eserlerinde yüz yıllık modernleşme sürecini detaylıca analiz ederek bu dönemde uygulanmış olan jakoben devrimci tarz-ı siyaset uygulamalarına şiddetle itiraz etmiş ve bu uygulamaların temsilcisi olan devlet erkanına ve özellikle dönemin aydınlarına yoğun eleştirilerde bulunarak muhafazakar evrimci tarz-ı siyaset geleneğinin Osmanlı-Türk modernleşme sürecindeki temel felsefi duruşunun ve ilkelerinin ‘ne’, ‘niçin’ ve ‘nasıl’ olması gerektiğini sonraki kuşaklara miras bırakmıştır.
Keywords : Jakobenizm, Muhafazakarlık, Modernleşme, Kriz, Devrim, Evrim, Değişim