AYDINLANMA DÜŞÜNCESİ VE KEMALİZM: BİR TÜRK AYDINLANMAS'INDAN/KEMALİST AYDINLANMA'DAN BAHSEDİLEBİLİR Mİ?

Authors : Arda Göbel

Pages : 396-428

View : 67 | Download : 54

Publication Date : 2024-07-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Merkezine, insana ve insan aklına duyulan mutlak güvenin konumlandırıldığı Aydınlanma düşüncesi, başta dinî referanslar olmak üzere aklın önündeki tüm engellerin ortadan kaldırılmasıyla insanlığın önü alınamaz bir ilerleme içerisine gireceği varsayımından hareket etmiştir. Türk Aydınlanması/ Kemalist Aydınlanma, muhtelif Aydınlanma düşüncesi gelenekleri içerisinde daha ziyade Fransız Aydınlanması’nı örnek almıştır. Fransız Aydınlanması, fikrî köklerini büyük oranda İngiliz Aydınlanma geleneğinden almış; ancak, iki ülke arasındaki sınıfsal farklılıkların derecesi, Fransız Aydınlanma geleneğini birtakım aşırılıklarla birlikte radikalizme itmiştir. Söz konusu bu radikalizm, Fransız Aydınlanması’nı karakterize eden özellikler bağlamında Türkiye’ye de sirayet etmiştir. Üstelik, Türkiye’de 19. yüzyıldan beri süregelen modernleşme hareketleri, devlete karşı alternatif bir kamuoyu oluşturabilecek bir sivil toplumdan yoksun olarak, devlet elitlerinin öncülüğünde toplumu yukarıdan aşağıya tanzim etmeye yönelik tek boyutlu bir yapıya sahip olmuş; bu durum ise söz konusu radikalizmi pekiştirmiştir. Nitekim, Aydınlanma düşüncesi esasen başını burjuvazinin çektiği devlet-dışı aktörlerin Orta Çağ Avrupa’sının müesses nizamına karşı girişmiş oldukları bir hareketin sonucudur. Oysa Aydınlanma’nın Türkiye’deki serencamı, Osmanlı Devleti’nin son asrında filizlenen modernleşme çabalarından başlayıp, Cumhuriyet’le devam ettiği üzere asker-sivil bürokrat kadronun inisiyatifinde bir “devlet elitleri” hareketi olmuştur. Avrupa’daki Aydınlanmacı-modern hareketler, devletle devlet-dışı aktörler arasındaki -gönüllü ya da gönülsüz- bir uzlaşmanın neticesiyken; Türkiye’deki benzer teşebbüsler devlet elitlerinin kendi değer yargılarını kitlelere teşmil ettikleri bir tahakküm biçimini almıştır.
Keywords : Modern Batı Düşüncesi, Aydınlanma Düşüncesi, Fransız Aydınlanması, Kemalizm, Kemalist Modernleşme