Şeyh Dilo Belincân‘In بلنجان دلو الشيخ Seceresinin Kısa Bir Analizi

Authors : Erkan YAR, Erdoğan YALGIN

Pages : 7-32

View : 10 | Download : 9

Publication Date : 2014-06-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Şeyh Dilo Belincân, tahminen X. yüzyılın sonunda ve XI. yüzyılın ilk yarısında yaşamış, Tâcü`l Arifîn Es-Seyyid Ebu`l Vefâ‘nın ögrencilerindendir. Onun adına düzenlenmiş elimizdeki bu belge, Şeyhi, İmaduddin Süleymâni tarafından ve seçkin şahitler huzurunda hazırlanmıştır. Verilen belgeyle Şeyh Dilo Belincân‘dan, toplamda 43 Kürt cemaatini irşad etmesi istenmektedir. Şeyh’in gelip, Dersim‘in insert ignore into journalissuearticles values(Tunceli); merkez Pilvank/Pilvenk insert ignore into journalissuearticles values(Dedeağaç); köyünde mekan kurmasıyla birlikte, cemaatler arasında faaliyet çalışmalarına başladığı anlaşılmaktadır. Lakin sözü edilen bu faaliyet çalışmalarını; Pilvank köyündeki, Kurmanç Pilvankan aşireti içinde onun adına, “Şıx Delil-i Berxécân Ocağı“ tesis edilmiş olmasında anlamaktayız. Şeyh’e ait olan belge, şu an ocak mensuplarında olup, asırlardan beri itinayla saklanmışdır. Belge, bizden önce ilk defa 1997 yılında, bazı hocalar tarafından ikibuçuk sayfadan insert ignore into journalissuearticles values(eksik ve yanlış da olsa); ibaret, Türkçeye tercüme edilmişdir. Topluluk üyeleri kutsadıkları banilerini, şeceredeki adıyla Şeyh Dılo Belincân olarak değil de, Şıx Delil-iinsert ignore into journalissuearticles values(é); Berxécân insert ignore into journalissuearticles values(Şeyh Delil-i Berhicân); olarak yadederler. Zira Şeyh’in isimi, sözlü anlatımlarda bölgelere göre farklılıklar arzetmektedir. Şeyh’in ayak izlerinin bulunduğu bölgelerde, daha çok Şıx/ Şeyx Bircân, Bılécân, Belincân, Bilicân, Belinc, Berīcān, Berūcān vb. isimlerle anıldığına tesadüf edilmektedir. Arapça olan Şeyh sözcügü, Kurmanci dilinde Şıx/ Şeyx olarak telaffuz edilmektedir. Alevi/Bektaşi geleneginde her ocak evliyası için anlatılan, mutlaka bir öznel mit vardır. Şeyh Dilo Belincân’nın ardılları ise evliyalarını, şöyle bir mitsel anlatıyla günümüze kadar takdis ederek yaşatmışlardır. Şıx Dilo Belincan adı etrafında anlatılagelen birçok mitik aktarı bulunmaktadır. Fakat Onun bir kurulum miti vardır ki, bu anlatım yerel literatürde aynı zamanda onun adını da bellirlemektedir. Ocak pirlerine ve bağlılarına göre şıxları, Dersim’de Pilvank köyüne yeni geldiginde, bu bölgede otorite sahibi olan Hırıstiyan Keşişle karşılaşır. Bölgeye yerleşmesine karşı çıkan keşişle, girdigi uzun tartışmalar akabinde, gelişen bir takım doğaüstü olaylardan mütevellit, keşiş’in evi ve kilisesi yıkılır/ harap olur ve keşiş bölgeden uzak * Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi ** Araştırmacı Yazar 8 | Erkan YAR & Erdoğan YALGIN düşerken, şıx köye/bölgeye yerleşir. Derken, keşiş; Şıx’la arasını düzeltmek için, oğluyla birlikte şıx’a bir kuzu yollar. Kuzuyu kesip, misafirleriyle birlikte yedikten sonra şıx, kuzunun derisine konan/ sarılan kemiklerinden kuzuyu, yeniden canlandırarak eski hayatına döndürür. Bu keramete tanık olan bölgedeki Kurmanç klanlar/cemaatler, ilk defa gördükleri bu zata Kurmanci/Kürtçe “Berx insert ignore into journalissuearticles values(kuzu); é insert ignore into journalissuearticles values(kaynaştırma eki); cân insert ignore into journalissuearticles values(ruh); veren” manasına gelen, yani ona; “Berx é can” adını verirler. Kurmanç aşiretleri onun yol ehli bir evliya olduğuna hükmederek, bu kerametini bir “kanıt, hüccet, burhan, belge” olarak görürler. Bu sebepten köylüler, gönül gözlerini açtığı için Berxécan‘a, Delil künyesini veriler. Onun yaşlı ve bilgin olmasından ötürü, Şıx unvanını, ismine ekleyerek “Şıx Delil-iinsert ignore into journalissuearticles values(é); Berxécan“ adını hafızalarına ve gönüllerine nakşederler. Yani, “Kuzuyu canlandırarak kendisini kanıtlayan Şıx! Bölgede ışık nuru insert ignore into journalissuearticles values(Cerağ); yakan, uyandıran Delil! Diğer yandan belirtmeliyiz ki; Delil terimi, ayn-i cem’lerde/ cıvatlarda yakılan çıranın da adıdır. Sürek terminolojisinde buna; delil uyandırma/delil sırlama da denilmektedir. Ocak mensupları bu yazılı belgeye, Kurmanci dilinde “Şecere yé Şıx Delil-i Berxécan”, adını vererek, onu takdis etmektedirler. Bu çalışma kapsamımız dahilinde; belgede bir bütün oluşturacak biçimde, birbirine bağlı bazı ögelerin, tarihsel verileriyle ele alınması, çağdaş/modern araştırmalarla karşılaştırılıp tahlil edilmesi hedeflenmiştir.
Keywords : Şeyh Dilo