Adam Smith’in Dört Aşamalı Tarih Kuramı Üzerine

Authors : Muammer KAYMAK

Pages : 177-218

View : 22 | Download : 11

Publication Date : 2020-06-14

Article Type : Research Paper

Abstract :İskoç Aydınlanmasının önde gelen düşünürlerinden Adam Smith, Aydınlanma felsefesinin genel esprisine uygun olarak bir tarih ve toplum kuramı inşa etmeye çalışmıştır. Bu kapsamlı projenin en önemli bileşenlerinden birisi, Glasgow Üniversitesinde verdiği hukuk bilimi derslerinde ayrıntılı bir şekilde formüle ettiği, insanlık tarihini özgül geçim biçimleri temelinde açıklayan dört aşamalı tarih kuramıdır. Smith, dört aşamalı tarih kuramında insanlığın avcılık, çobanlık, tarım ve ticaret çağı biçiminde ardışık olarak sıralanan dört farklı çağdan geçtiğini, her bir çağı tanımlayan geçim biçiminin, toplumun hukuki ve politik yapısını, askeri örgütlemesini, toplumsal ilişkilerini, bireylerin davranış kodlarını belirlediğini vurgular. Aydınlanmanın ilerlemeci tarih görüşünün en önemli örneklerinden birisi olan bu kuram, 1750’lerin sonlarından itibaren İskoç Aydınlanma düşünürleri ve tarihçileri tarafından somut tarihsel incelemelerde kullanılmış ve tarihin maddeci kavranışının gelişimi bakımından önemli bir rol oynamıştır. Smith’in farklı geçim biçimleri üzerine araştırmasının temel sorunsalı özel mülkiyetin ve buna bağlı olarak hukuk ve devlet biçimlerinin gelişimini anlamak ve böylece içinde yaşadığı ve ‘ticari toplum’ diye andığı kapitalist toplumun genel işleyiş yasalarını anlamaya ve bu toplumun gelişimine yön vermeye dönük kuramsal ve pratik sonuçlar çıkarmaktır. Ancak bu kuram, tarihsel gelişmeyi “doğal özgürlüğün açık ve yalın sistemi” olarak nitelediği ticari topluma varan doğrusal ve tedrici bir ilerleme süreci olarak okuyan Smith’in elinde teleolojik bir tarih görünümü taşır. Bu teleolojik tarih anlayışı kapitalizmi tarihsizleştirerek iktisadın adım adım tarih dışı bir bilime dönüşmesine zemin hazırlamıştır.
Keywords : Dört Aşamalı Tarih Kuramı, Adam Smith, 18 Yüzyıl, Aydınlanma