Doğanın Metalaştırılması: Aydınlanmanın Diyalektiğinin Zirvesi

Authors : Berkay ÇOŞKUN

Pages : 771-792

View : 18 | Download : 9

Publication Date : 2021-09-08

Article Type : Research Paper

Abstract :Yirminci yüzyılın ortalarında Frankfurt Okulu, değişen eğilimlerinin de etkisi altında, insan ve doğa arasındaki etkileşimi sorgulamış, doğanın yozlaşmasının felsefî dayanaklarını ortaya koymuştur. 1960’lara gelindiğinde ise, Theodor W. Adorno ve Max Horkheimer’ın danışmanlığında Alfred Schmidt insert ignore into journalissuearticles values(2014); The Concept of Nature in Marx teziyle, insan-doğa etkileşimine yönelik sorgulamayı, Okulun damarına uygun bir Marksist tavırdan sürdürmüştür. Sonraki yıllarda ise çevrecilik adı altında yeni bir tartışma alanı ortaya çıkmış; 1990’larda ise, Andrew Dobson’ın girişimiyle, köktenci ve derin olmaması nedeniyle çevreciliğe karşıt bir ideoloji olarak ekolojizm insan-doğa tartışmalarında yerini almıştır. Genel itibariyle ekoloji düşüncesinde tartışmalar eko-Marksizm, eko-Anarşizm, toplumsal ekoloji, derin ekoloji gibi çeşitli akımlar dahilinde yürütülmüştür. Ne var ki bu çalışma, insan-doğa tartışmasını bu akımlardan farklılaşarak ele alıyor. Çalışma, Frankfurt Okulunun insert ignore into journalissuearticles values(özellikle ilk dönem); mevcut ekolojik krizi kavramada kullanışlı teorik araçlara sahip olduğu iddiası üzerinde temelleniyor. Erken dönem Frankfurt Okulunun – özelde Adorno ve Horkheimer’ın – ekolojik krizi anlamada kullanışlı birçok teorik aracı bulunsa da, bu çalışmada mevcut ekolojik krizin durumunu kavramada ‘öznelleşme’ kavramının yardımcı olacağını öne sürüyorum. Öznelleşme kavramı, mevcut ekolojik krizin Aydınlanma, postmodernizm ve kapitalizmle olan bağlantısını ortaya koymada önemli role sahiptir. Kavramın özellikle araçsallaştırma ile ilişkili olması, kapitalizmde doğanın metalaştırılması sorunu ile aklın biçimselleştirilmesi arasında bağlantı kurmayı mümkün kılmaktadır. İklimsel altüst oluş, asit yağmurları, yeryüzünün ortalama sıcaklığının artması, atmosferde karbondioksit yoğunluğunun artması, olağanüstü kuraklık, okyanusların asitlenmesi ve ısınması gibi ciddi göstergelere sahip olan ekolojik kriz bugün, öznel aklın ve kapitalizmin yeryüzüne hakim olması nedeniyle giderek derinleşmektedir. Ekolojik krize yönelik üretilen iktisadî ve araçsal çözümler ve politikalar, ekolojik krizi çözüme kavuşturmak yerine doğanın daha fazla metalaştırılmasına ve dolayısıyla araçsallaştırılmasına yol açmaktadır. Bugün yeryüzünü çevreleyen sermaye-merkezci insert ignore into journalissuearticles values(capital-centric); pratikler, teknoloji ve endüstrinin nimetleri yoluyla insanlığı önemli bir zirveye ulaştırmaktadır. İnsanlığın doğadan özgürleşmesiyle ulaştığı zafer, gökyüzünde büyük bir yıldız gibi parlamaktadır. Ne var ki bu parlaklık atmosferdeki karbondioksit yoğunluğunun artmasından, bacalardan çıkan gri dumanlardan seçilemez hâldedir. Doğa ve insanlık ekolojik bir yıkımın içerisine saplanmıştır. Aydınlanma artık bir süpernovadır.
Keywords : Ekolojik kriz, Eleştirel Kuram, Küresel Kapitalizm, Öznelleşme, Postmodernizm